Morgunblaðið - 24.04.2015, Qupperneq 30

30 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. APRÍL 2015
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Gyrðir Elíasson, ljóðskáld, rithöf-
undur og þýðandi, tók í gær við Ís-
lensku þýðingarverðlaununum úr
hendi Ólafs Ragnars Grímssonar,
forseta Íslands, við hátíðlega athöfn
á Gljúfrasteini. Verðlaunin hlaut
Gyrðir fyrir bókina Listin að vera
einn, með þýðingum á ljóðum jap-
anska skáldsins Shuntaro Tanikawa.
Forlagið Dimma gaf bókina út.
Í umsögn dómnefndar segir að
með þýðingu sinni á ljóðum Tani-
kawa, kynni Gyrðir okkur eitt helsta
núlifandi skáld Japana: „Tanikawa
[sé] meðal annars þekktur fyrir
glímu sína við tungumálið og það
hvernig hann teygir það og togar, en
þó þykir texti hans tær og virðist
áreynslulaus líkt og skilar sér í þýð-
ingum Gyrðis á ljóðunum.“
Önnur tilnefnd verk voru Út í vit-
ann eftir Virginiu Woolf, Herdís
Hreiðarsdóttir þýddi; Lífið að leysa
eftir Alice Munro, Silja Aðalsteins-
dóttir þýddi; Náðarstund eftir Hön-
nuh Kent, Jón St. Kristjánsson
þýddi, og Uppfinning Morels eftir
Adolfo Bioy Casares í þýðingu Her-
manns Stefánssonar.
Tanikawa fæddist í Tókýó árið
1931. Í áhugaverðum formála Gyrðis
að þýðingunum segir hann það vera
sitt álit að Tanikawa sé eitt af stór-
skáldum heimsins, og annað af
tveimur mestu núlifandi skáldum
Asíu, ásamt Ko Un frá Suður-Kóreu.
„Einhverra hluta vegna hefur nób-
elsnefndin í hvorugan hringt enn
sem komið er, enda virðist sú ágæta
samkoma eiga í töluverðum erf-
iðleikum með svæðisnúmer utan
Evrópu,“ skrifar hann.
Sérkennilega samsett skáld
„Jú, það er skemmtilegt að fá
þessa viðurkenningu, ég átti ekki
von á því,“ segir Gyrðir en þess má
geta að hann hlaut viðurkenninguna
einnig fyrir þremur árum, fyrir
ljóðaþýðingarnar Tunglið braust inn
í húsið.
„En það er alltaf ánægjulegt þeg-
ar starf þýðandans er metið og við-
urkennt,“ bætir hann við.
Þegar spurt er hvort hann hafi
þekkt lengi til verka Tanikawa, seg-
ist Gyrðir hafa farið að gefa honum
gaum fyrir nokkrum árum.
„Áður þekkti ég hann meira úr
kjölfræðinni, var frekar að velta fyrir
mér öðrum japönskum sam-
tímaskáldum. En svo kom að því að
ég tók að sökkva mér í verk hans og
fljótlega eftir að ég fór að kynnast
þeim að einhverju ráði varð ekkert
aftur snúið með það. Ljóðin gripu
mig fljótt.“
– Hvers vegna?
„Hann er sérkennilega samsett
skáld. Inniheldur að hluta gildi eldri
japanskrar ljóðagerðar, en svo er
líka í honum strengur sem tengist yf-
ir í vestræna hugsun og heimspeki.
Hvernig hann blandar þessu tvennu
saman finnst mér í raun einstakt og
gerir hans sérstæðan, að minnsta
kosti meðal þeirra japönsku skálda
sem ég þekki.“ Gyrðir segir ljóðaúr-
valið í Listin að vera einn koma úr
nokkuð mörgum bókum Tanikawa.
„Ég varð að styðjast við millimál
en það eru yfirleitt þýðingar sem
hann hefur haft hönd í bagga með
eða lagt blessun sína yfir; hann mun
vera ágætur enskumaður.
Ég reyndi að taka sýnishorn sem
spanna nokkurn veginn þennan
langa feril. Eins og gengur gripu
sumar bóka hans mig meira en aðr-
ar og þá fór ég nokkuð eftir því
hvert eðlisávísunin leiddi mig.“
Gyrðir skiptir ljóðunum í bókinni
upp í fimm flokka eða kafla, sem
hver hefur sinn svip, enda er Tani-
kawa býsna fjölbreytt skáld.
„Hann virðist geta farið
áreynslulaust úr tiltölulega opnu og
mælsku ljóði yfir í nánast inn-
hverfan og myndrænan kveðskap,
að mínu mati með jafngóðum ár-
angri. Hann birtir á sér margar
hliðar og þessi ljóð lýsa fjölbreyti-
legum persónuleika og sýn hans á
heiminn,“ segir hann.
Útgefendur fá hjartaflökt
Gyrðir segir Tankawa vera í mikl-
um metum í Japan, eitt af þekktustu
skáldunum þar. „Hann hefur verið
að í ein sextíu ár, hefur komið jafnt
og þétt með bækur, og náði snemma
hinu fræga hárfína jafnvægi: að
verða vinsæll meðal almennings, en
höfða jafnframt til svokallaðra
„vandlátra gagnrýnenda“. Til-
tölulega snemma var farið að þýða
ljóð hans á önnur mál, þó að hér á Ís-
landi sé hann dálítið seint á ferð!“
Þegar Gyrðir er spurður að því
hvort vinnubrögð hans við ljóðaþýð-
ingar séu ólík því þegar hann þýðir
prósa, segir hann svo vera.
„Öll vinna sem tengist ljóðum er
töluvert öðruvísi. Þetta eru meiri
tarnir með hléum inn á milli. Í sæmi-
legum fasa nær maður stundum að
þýða svolitla syrpu af ljóðum, svo
liggja þau þar til maður tekur aftur
til við þau, þegar það kallar, og svo
kemur kannski annað tímabil þar
sem ný ljóð kalla, sjaldnast eftir
neinu fyrirfram ákveðnu mynstri.
Prósaþýðingar eru meira eins og
skrifstofuvinna. Þá sest maður við
hvern dag og vinnur hefðbundnari
vinnutíma. Ljóðagerð er frekar
óborgaraleg starfsemi yfirleitt, hvað
vinnutíma varðar, og því ágætt að
halda þeirri aðferð þegar ljóð ann-
arra eru þýdd! Ég held að þannig nái
maður betur sambandi við anda
ljóðanna. Tanikawa er líka skáld inn-
blásturs og andartaks innsæis.“
– Bækur Tanikawa virðast seljast
afar vel í Japan en það virðist heyra
til undantekninga hvað ljóð varðar. –
Er mikilvægt að koma vönduðum
ljóðaþýðingum á prent?
„Það er rétt að ljóðaþýðingar hafa
átt undir högg að sækja hjá útgáfum
og það er miður. Flestir bókaútgef-
endur fá alvarlegt hjartaflökt þegar
minnst er á þær!“ segir Gyrðir og
brosir. „En ég bý svo vel með útgef-
anda minn, Aðalstein Ásberg hjá
Dimmu, að hann er sjálfur ljóðaþýð-
andi og var strax áhugasamur um
Tanikawa.
En ég held að ljóðaþýðingar séu í
fullu gildi. Það er svo mikilvægt að
fjölbreytni haldist í bókaflórunni og
margt annað en „meginstraumsefni“
fái að vera með. Í nútímanum virðist
vera viss tilhneiging til einsleitni, að
ýta út af borðinu öðrum hlutum, eins
og sjá má í þessu gífurlega yf-
irstreymi glæpasagna um allan
heim, á kostnað annarra bókmennta-
greina verður að segjast.
Einsleitnin er ekkert séríslenskt
fyrirbrigði heldur er vandamálið líka
til staðar hjá stærri þjóðum. Þetta
sést bara betur hjá okkur í fámenn-
inu, en lögmálin eru alls staðar eins.
Öll alvörubókaútgáfa ætti að byggj-
ast á fjölbreytni. Ljóðaþýðingar hafa
kannski aldrei verið mikilvægari en í
nú, í fjölmenningarsamfélaginu, þeg-
ar þarf að styrkja tengsl milli þjóða
og auka skilning á ólíkum viðhorfum
og menningarheimum. Þá koma
þær sterkar inn, eins og sagt er.“
Ljóðaþýðingar í fullu gildi
 Gyrðir Elíasson hlaut Íslensku þýðingarverðlaunin fyrir Listin að vera einn, þýðingar hans
á ljóðum japanska skáldsins Shuntaro Tanikawa  „Ánægjulegt þegar starf þýðandans er metið“
Morgunblaðið/Kristinn
Verðlaunahafinn Ólafur Ragnar Grímsson afhenti Gyrði Elíassyni þýðingarverðlaunin á Gljúfrasteini í gær.
Ég er gamall maður, lágvaxinn og sköllóttur
í meira en hálfa öld
hef ég sóað ævinni í að takast á við orð:
nafnorð, sagnir, forsetningar, spurningarmerki
og þess háttar
nú kýs ég helst þögnina
Mér líkar ekki illa við tæknina
þótt mér þyki vænt um tré, og runnana
líka
ég er ekki góður í að muna heiti þeirra
ég læt mig ártöl úr fortíðinni litlu skipta
ég hef andúð á því sem kallað er vald
Ég er rangeygður, með sjónskekkju
og ellifjarsýni
í húsi mínu er ekkert Búdda-altari
eða Shinto-helgiskrín, en ég er með
rísastóran póstkassa
sem er opnanlegur innan úr húsinu
svefninn er einskonar dægradvöl
fyrir mér
ef mig dreymir man ég það ekki
þegar ég vakna
Allt ofangreint telst vera staðreynd,
en þegar ég er búinn að koma því í orð
einsog þessi, þá hljómar það ekki rétt
ég á tvö mjög sjálfstæð börn
og fjögur barnabörn,
er hvorki með hund né kött
Gyrðir Elíasson þýddi.
Úr bókinni Listin að vera einn. Útgefandi: Dimma.
Ljóð eftir Shuntaro Tanikawa
Sjálfsmynd