Morgunblaðið - Sunnudagur - 31.05.2015, Blaðsíða 15

Rakel Garðarsdóttir, leikkona, stofnaði ár-
ið 2013 samtökin Vakandi til þess að hvetja
fólk til þess að sóa minna af mat. Hún gaf
ásamt Margréti Marteinsdóttur út bókina
Vakandi veröld í fyrra en bókinni var ætlað
að gera Íslendinga að betri og meðvitaðri
neytendum sem sói minna.
Í samtali við Sunnudagsblaðið sagðist
Rakel hafa unnið verkefni með MPA-
nemum úr HR sem hafi orðið að heimasíð-
unni www.matarbankinn.is sem er í eigu
Vakandi. „Grunnhugmyndin að matarbanka
og vinnan því tengd er klár en núna þurfum
við að útfæra bankann. Heimasíðan er
hugsuð sem vettvangur fyrir fyrirtæki sem
þurfa að losa sig við mat, sem skrá sig sem
gefendur, og svo góðgerðarsamtök sem
skrá sig sem þiggjendur. Þá fá þiggjendur til-
kynningu um leið og matur kemur inn í
kerfið, þannig að maturinn komist hratt í
góðar hendur,“ segir Rakel og bætir við að
henni hafi þótt vanta rafræna brú á milli
þessara hópa. Hún segir síðuna líklega
verða tekna í gagnið í haust.
Matarbanki væntanlegur
Björn Jónsson, framkvæmdastjóri Mark-
aðssviðs Myllunnar, segir fyrirtækið taka
við ferskvörum á borð við samlokur til-
baka frá verslunum á síðasta söludegi.
Hins vegar sé engu hent heldur selt í
svínafóður. „Í hverri viku, árið um kring,
styrkjum við góðgerðarsamtök á borð
við Hjálparstarf kirkunnar, Fjöl-
skylduhjálp og Rauða krossinn með
brauðsendingum. Í stuttu máli komum
við nær öllu sem er skilað í nýtingu.“
Aðspurður segir hann umfang vöru-
skila nema einhverjum tonnum árlega,
sem sé alls ekki mikið. Þá bendir hann á,
að vörurnar nýtist alltaf. „Auðvitað væri
gott að hafa vöruskil sem minnst en við
erum svo heppin að geta nýtt það sem
skilað er. Ekki eru allir í þeirri stöðu. Við
höfum náð miklum árangri í að ná niður
rýrnun á vörum okkar á síðustu árum,“
segir Björn og bætir við að Myllan sé á
réttum stað í rýrnuninni. Hún sé lítil en
ekki svo lítil að það bitni á vöruúrvalinu.
Hann segist ekki hafa kynnt sér
frönsku lögin í þaula en bendir á að það
hljóti alltaf að vera gott að gefa til nauð-
þurftarmála það sem annars sé hent.
„Við nýtum allan umframbakstur í góð-
gerðarsamtök því það eru þær sam-
félagsskyldur sem við teljum okkur skylt
að gegna. Síðan bökum við líka ný og
fersk brauð fyrir góðagerðarsamtökin,
til dæmis þegar þau standa fyrir hátíð-
um.“
Nýta megnið í svínafóður
hefðu verið mjög jákvæð. Honum leist
einnig mjög vel á frönsku lögin. „Ég er
viss um að það er fullt af stofnunum á Ís-
landi sem gætu nýtt sér þetta. Magnið hjá
okkur er ekki nógu mikið til að hafa áhrif
en magnið í stórverslunum getur eflaust
breytt heilmiklu fyrir hjálparsamtök á Ís-
landi. Ég sé ekkert nema jákvætt við
þetta.“
Eiga bágstaddir betra
skilið en útrunninn mat?
Guðmundur Marteinsson, framkvæmda-
stjóri Bónuss, segir málaflokkinn í sífelldri
endurskoðun hjá Bónus. „Við höfum sett
okkur markmið til næstu tveggja ára sem
miða að því að draga úr matarsóun og
rýrnun enn frekar en nú er.“
Hann segir verð á almennri þurrvöru
lækkað þegar síðasti söludagur nálgast, til
þess að losa út og takmarka rýrnun, fersk-
vöru á borð við ávexti og grænmeti sé pakk-
að og selt með afslætti, ferskt kjöt sé ýmist
afsláttarmerkt eða skilað en það sé samn-
ingsatriði á milli seljanda og framleiðanda.
Þá segir hann afföllin mismikil eftir eðli
vörunnar. „Þurrvara er í flestum tilfellum
með langan líftíma og því um mjög litla
rýrnun eða sóun að ræða. Ferskvara er með
stuttan líftíma og þar er hlutfallið hærra, en
almennt er góður veltuhraði vara í Bónus
svo sóun er í flestum tilfellum lítil.“
Honum líst vel á hugmyndir Frakka um
skyldu stórverslana til að gefa gömul mat-
væli en bendir á að það þurfi einnig við-
horfsbreytingu. „Við gáfum ákveðnum hjálp-
arsamtökum útrunnar vörur sem þau sóttu í
okkar verslanir í dágóðan tíma en upp frá
því hófst umræða um hvort okkur fyndist
ekki óeðlilegt að gefa þeim sem illa væru
staddir útrunninn mat og hvort þeir ættu
ekki betra skilið.“
Gefa eða selja með afslætti
Jón Björnsson, forstjóra Festa sem á Kaup-
ás, segir útrunninn mat oft seldan á afslætti
eða gefinn til góðgerðarsamtaka. Þá séu af-
föllin misjöfn eftir árstíðum og tegundum
matvæla. „Við hendum til dæmis ekki miklu
af kjöti þar sem við erum með mjög stuttar
boðleiðir og erum með kjötpökkun í búð-
unum. Við getum því raðað mjög hratt í búð-
irnar og þurfum ekki að panta langt fram í
tímann. Þurrvaran rennur sjaldan út og hún
er þá yfirleitt seld. Eftir standa ávextir og
grænmeti en það veltur mikið til á gæðum
vörunnar hverju sinni, sem geta verið árs-
tíðabundin. Við pöntum svo inn alla ávexti
sjálfir. Þetta eru ekki háar prósentur en há-
ar krónutölur.“
Hann bendir á, að eldri ávextir séu seldir í
verslunum Kaupáss á miklum afslætti til að
koma í veg fyrir sóun. Auk þess sé boðinn
góður afsláttur á kjöti á síðasta söludegi.
Loks bendir hann á að Íslendingar eyði
um 180 milljörðum árlega í mat, en 25%
neyslunnar eigi sér stað á veitingahúsum.
Þar af leiðandi þurfi fleiri en verslanir að
sporna við sóun.
Aðspurður um frönsku lögin segir hann:
„Ég hef aldrei talið að opinberar reglur fái
menn til að reka fyrirtækin sín betur. Ég
held að neytandinn og kaupmaðurinn geti
saman komist að betri niðurstöðu en stjórn-
málamenn. Þú vilt tryggja kúnnanum sem
mest gæði á sem lægstu verði og þjónusta
hann. Það tryggir mun heilbrigðara umhverfi
en að skylda verslanir til að gera eitthvað
ákveðið við matinn.“
Vöruskil geta verið dýr
Eiður Gunnlaugsson, stjórnarformaður
Kjarnafæðis, sagði í samtali við Morg-
unblaðið í mars síðastliðnum að fyrirtæki
hans henti 20-25 tonnum af kjöti á ári, en
það jafngildir til dæmis allt að 40 þúsund
600 gramma skinkupakkningum.
Þá sagði Steinþór Skúlason, forstjóri Slát-
urfélags Suðurlands (SS), í sömu frétt, að
vöruskil verslana kostuðu fyrirtækið um 100
milljónir króna á ári. Greindi hann frá því að
1,5-2% af sölu SS á kælivörum til verslana
væri skilað. Hann gagnrýndi verulega það
fyrirkomulag að henda vörum sem væru
komnar fram yfir síðasta söludag enda væri
oft um að ræða matvörur í góðu lagi.
Samkeppniseftirlitið gagnrýnir
skilarétt verslana til birgja
Samningar um skilarétt dagvöruverslana á
vörum til birgja voru einmitt gagnrýndar í
skýrslu Samkeppniseftirlitsins um dagvöru-
markaðinn frá því í mars síðastliðnum en
þar segir að vöruskil geti ýtt undir sóun á
matvælum og þar með hækkað vöruverð.
Lögð er til endurskoðun á núverandi fyr-
irkomulagi, í því skyni að hvetja smásala til
að stýra innkaupum sínum á sem hagkvæm-
astan hátt.
Þá útilokar Samkeppniseftirlitið ekki að
skoða megi undanþágu á grundvelli 15. gr.
samkeppnislaga frá banni við samráði, sem
feli í sér útfærða heimild til handa birgjum
og verslunum til að finna í sameiningu lausn-
ir að þessu leyti sem dragi úr sóun við-
kvæmra vara. Birgjar og smásalar geta þó
óskað eftir undanþágu frá samkeppnislögum
til að útfæra slíkt samstarf.
Getty Images/iStockphoto
* „Við nýtum allan umframbakstur í góð-gerðarsamtök því það eru þær sam-félagsskyldur sem við teljum okkur skylt að
gegna.“ Björn Jónsson hjá Myllunni.
31.5. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15
Sem dæmi um aðgerðir til að spyrna
við matarsóun má nefnda matarsóun-
arverkefnið Zero Waste. Um er að
ræða norræna samvinnu sem snýst um
almenningsfræðslu og
leit að lausnum gegn
matarsóun. Rann-
veig Magnúsdóttir
hjá Landvernd er
verkefnisstjóri sam-
nefnds verkefnis en
hún sat einnig í
starfshópi um-
hverfis- og auð-
lindaráðherra um
matarsóun.
Matarsóun-
arverkefninu er
stýrt af Landvernd
en unnið í samstarfi
við Kvenfélagasamband
Íslands, Vakandi, Stop spild af mad í
Danmörku og Matvett í Noregi. Það
fékk í fyrra styrk frá norrænu ráðherra-
nefndinni.
Að sögn Rannveigar var upphaf verk-
efnisins á Íslandi markað með hátíð í
Hörpu í september í fyrra sem nefndist
„Saman gegn matarsóun“ (United
Against Food Waste). „Þessi samvinna
vinnur að því að minnka matarsóun á
öllum stigum framleiðslunnar og neyslu
og viðburðir undir
þessum merkjum
voru haldnir hjá öll-
um Norðurlanda-
þjóðunum í fyrra. Í
kjölfarið var haldin
ráðstefna um mat-
arsóun í samstarfi
við Norræna hús-
ið.“
Aðrir verkþættir
verkefnisins fela í
sér gerð heim-
ildamyndar, útgáfu
matreiðslubókar,
matreiðslunámskeiðin
„Eldað úr öllu“ sem
kokkurinn Dóra Svavarsdóttir heldur
utan um og gerð myndskeiða. Zero
Waste-verkefnið er rekið af Landvernd,
Vakandi og Kvenfélagasambandi Íslands.
Að auki eru Stop spild af mad-
hreyfingin í Danmörku og Matvett í
Noregi hluti af hópnum.
Hvað hefur verið gert?