Fréttablaðið - 04.04.2015, Page 30

4. apríl 2015 LAUGARDAGUR| HELGIN | 30
Viktoría
Hermannsdóttir
viktoria@frettabladid.is
SAMFÉLAGSVERÐLAUN FRÉTTABLAÐSINS ÁRIÐ 2015
Umræðan var oft þannig þegar við vorum að byrja að heimilisofbeldi hefði ekki verið til fyrr en Stígamót fóru að tala um það. Við vorum
bara brjálaðar mussukerlingar upp
til hópa á nornaveiðum,“ segir Björg
G. Gísladóttir, sem starfað hefur hjá
Stígamótum í 17 ár. „Það var samt
svo eðlilegt og við skildum það alveg.
Það var miklu betra að setja þetta
allt á okkur heldur en að trúa því að
þetta væri svona algengt.“
Við erum stödd á vikulegum
morgun verðarfundi starfsmanna
í samtökunum. Hér starfa níu ráð-
gjafar, þau Anna Þóra Kristinsdóttir,
Hjálmar Gunnar Sigmarsson, Hall-
dóra Halldórsdóttir, Björg G. Gísla-
dóttir, Anna Bentína Hermansen,
Helga Baldvins- og Bjargardóttir,
Þórunn Þórarinsdóttir, Erla Björg
Kristjánsdóttir og Þóra Björt Sveins-
dóttir, ásamt Guðrúnu Jónsdóttur
sem er talskona athvarfsins en býr
nú tímabundið í Noregi.
Því miður nóg að gera
Starfið er fjölbreytt og þau segja því
miður vera nóg að gera. Á hverjum
degi taka þau fjölmörg viðtöl við
skjólstæðinga, allt upp í 6-7 viðtöl
á dag þegar mest er. Auk þess fara
ráðgjafar út á land og hitta skjól-
stæðinga.
Það er notalegt um að lítast í hús-
næði Stígamóta á annarri hæð við
Laugaveg 170. Hver ráðgjafi er með
sérherbergi þar sem lagt er upp
með að hafa sem heimilislegastan
blæ þannig að fólki líði vel. Við lang-
borð inni í eldhúsi sitja starfsmenn
samtakanna á fundi með bakkelsi
og ræða saman áður en haldið er á
vikulegan starfsmannafund. Margir
ráðgjafanna hafa starfað hér um ára-
bil, ein í 20 ár og tvær í sautján. Þau
sem hafa verið styst hafa verið í um
ár, Hjálmar, sem var fyrsti karlkyns
ráðgjafinn til að vera ráðinn inn, og
Helga, sem sinnir sérstaklega fötl-
uðum þolendum ofbeldis.
Erfið mál
Um 7.000 manns hafa leitað til Stíga-
móta á þeim 25 árum sem samtökin
hafa verið starfandi. Ráðgjafarnir
sinna erfiðum málum, hjálpa fólki
að takast á við afleiðingar kynferðis-
ofbeldis. „Auðvitað tökum við hluti
inn á okkur en það sem við sjáum
líka er að það er lausn og við sjáum
fólk byggjast upp. Þannig að fólk
getur nýtt sér þessa erfiðu reynslu
til góðs og það er það sem við erum
að vinna með í hverjum einasta
tíma. Það heldur manni gangandi að
sjá fólk blómstra,“ segir Anna Bent-
ína og hinir taka undir. Þau segjast
passa vel upp á að tala um hlutina sín
á milli, ef þau eru í erfiðum málum.
„Við pössum vel upp á okkur, ef við
erum ekki í lagi þá höfum við ekkert
að gefa. Við berum ábyrgð á okkur
sjálfum og finnum það ef við erum
ekki 100% í viðtölum, þá þurfum
við að bera ábyrgð á því sjálf,“ segir
Anna Bentína.
Margt breyst
Það hefur margt breyst á þeim
árum sem samtökin hafa starfað.
„Hvar eigum við að byrja?“ segir
Dóra hlæjandi en hún hefur lengst-
an starfsaldur ráðgjafanna. „Fyrst
var eina skilyrðið að þær sem tóku
viðtalið væru þolendur sjálfar. Það
er ekki lengur, við erum öll með
einhvers konar háskólapróf og það
nægir ekki að þú sért þolandi, mörg
í starfshópnum eru ekki þolend-
ur kynferðisofbeldis,“ segir Anna
Bentína.
„Það að vera þolandi kynferðis-
ofbeldis gerir þig ekki sjálfkrafa að
góðum ráðgjafa og heldur ekki þótt
þú hafir menntun. Það þarf að skoða
svo marga þætti. Viðhorfin, reynslu
og alls konar,“ segir Þórunn. Ráð-
gjafarnir hafa mismunandi mennt-
un og reynslu og segja það nýtast vel
við störfin. „En hugmyndafræðinni
vinnum við öll eftir og erum sam-
mála um, sú nálgun að kynferðis-
ofbeldi er glæpur. Það er aldrei hægt
að réttlæta ofbeldi, við erum öll þar,“
segir Þórunn.
Reyna að endurheimta röddina
Það er líka lagt upp með að fólk
stjórni sínum bata sjálft en það fái
hjálp við vegferðina. „Við vitum ekki
betur en sá sem er að koma hingað.
Hver og einn veit best sjálfur hverju
hann lenti í og er að upplifa, þú ert
sérfræðingur í þér. Það sem við
reynum að hjálpa til með er að þú
farir að heyra þína rödd aftur. Hluti
af því að lenda í kynferðisofbeldi er
að reyna að halda áfram eins og ekk-
ert hafi í skorist. Bíta á jaxlinn og
því fylgir oft að við kæfum ýmislegt
í okkur sjálfum. Það er svolítið sem
við erum að reyna að endurheimta,
þessa rödd,“ segir Anna Bentína.
„Ég nota stundum samlíkinguna,
og þetta er auðvitað ekki eins einfalt
og það, en þetta er eins og við værum
að fara í bíltúr og þú ert við stýrið.
Ég er með þér allan tímann og við
förum yfir hvert þú vilt fara, hvað þú
haldir að gerist. Í okkar hugmynda-
fræði er það þessi hjálp til sjálfs-
hjálpar og valdefling,“ segir Þórunn.
Áherslan á afleiðingar
Sumir ráðgjafanna hafa sjálfir orðið
fyrir kynferðisofbeldi, aðrir ekki.
Anna Bentína kom til dæmis fyrst til
Stígamóta til þess að leita sér hjálp-
ar vegna afleiðinga ofbeldis. „Það
var svo gott að koma hingað og fá
að heyra það að allar þessar afleið-
ingar kynferðisofbeldisins, kvíðinn,
sektarkenndin, sjálfsásökunin, lágt
sjálfsmat, að þetta væru allt eðlileg
viðbrögð við óeðlilegum aðstæðum.
Þetta var alveg ný nálgun fyrir mig.
Ég bar ábyrgð á minni velferð og það
gaf mér svo mikinn styrk,“ segir hún
einlæg.
Þegar fólk kemur til viðtals þarf
það ekki að segja meira en það vill.
Áherslan er á afleiðingar ofbeldis-
ins. „Það hefur alveg komið fyrir að
fólk segir manni ekki hvað gerðist,“
segir Erla. „Við vitum oft söguna
en erum alltaf að skoða hvaða áhrif
afleiðingarnar hafa á líf þitt í dag.
Aðstoða fólk að hafa áhrif á það hvað
eru afleiðingar og hvað er það sjálft,“
segir Björg.
„Við sjáum það á tölunum hjá
okkur að afleiðingar kynferðis-
ofbeldis eru oft mjög svipaðar,“ segir
Erla. Þau segja það hjálpa mikið að
fólk viti af því að það sé ekki eitt um
að hafa lent í þessu. „Það hefur svo
rosalega mikið að segja að fólki finn-
ist það ekki eitt, átta sig á því og vita
það,“ segir Hjálmar. „Þó að erfitt sé
að takast á við þessar afleiðingar
þá eru viðbrögðin heilbrigð,“ segir
Anna Bentína.
Skömmin sterk
Skömmin er oft mikil meðal skjól-
stæðinganna og eru þau sammála
um að þar hjálpi viðhorfin í sam-
félaginu ekki til. „Það fléttast líka
inn í þetta, samfélagið og þau við-
horf sem við erum alin upp í, það
er lífseigt í manni,“ segir Þórunn
og hin taka undir. Að þeirra mati er
enn langt í land þegar kemur að við-
horfum til þeirra sem verða fyrir
kynferðis ofbeldi. Aðstæður eins og
hvort manneskjan hafi verið rétt
klædd, of full og svo framvegis. „Ég
mætti vera niðri í bæ allsber, blind-
full, liggjandi úti á götu. Það rétt-
lætir ekki ofbeldi. Það þarf að upp-
ræta svona viðhorf og það er hluti af
okkar starfi líka í þessari vitundar-
vakningu. Svona er viðhorfið oft enn
þá inni í embættismannakerfinu,
lögreglunni og hjá dómurum,“ segir
Þórunn og hin taka undir. Skömmin
tekur oft mikið pláss í lífi þeirra sem
hafa orðið fyrir kynferðisofbeldi og
fylgir þeim í gegnum lífið.
Færa ábyrgðina á gerandann
„Annað sem er tengt þessum við-
horfum er hvernig fólk bregst við.
Þessi samfélagslegu viðhorf um að
ef þú sagðir ekki nei eða öskraðir
þá hafi þetta ekki verið nauðgun,“
segir Erla. Þau eru öll sammála um
að einbeita þurfi sér að því að færa
ábyrgðina yfir á gerandann, ekki
þolandann. Ný herferð undir yfir-
skriftinni „Fáðu já“ er að þeirra
mati gott skref. „Það er alltaf verið
að taka ábyrgðina af ofbeldisfólki,“
segir Þórunn. „Við sjáum það í niður-
fellingum frá saksóknara, ekki er
loku fyrir það skotið að um hafi verið
að ræða – og ég er að vísa beint í
niður fellinguna – langvarandi og
harkalegt kynlíf. Það voru áverkar
og það var útskýrt svona í niðurfell-
ingunni,“ segir Anna Bentína.
„Sem betur fer er það að komast
inn í umræðuna að færa ábyrgðina
yfir á gerandann. Þú þarft ekki að
segja nei heldur þarf að fá já. Það
snýr dæminu dálítið við,“ segir Þór-
unn.
Samfélagslegt vandamál
Baráttumál Stígamóta hafa alltaf
verið að opna umræðuna um kyn-
ferðisbrot. „Þessi mál eru ekki
einkamál kvenna. Þetta er sam-
félagslegt vandamál. Af hverju er
svona mikið ofbeldi í sam félaginu?
Hvað er að og af hverju gerist
þetta?“ segir Þórunn. Þarna er
greinilega um mikið hagsmunamál
að ræða. Það er þó farið að líða að
lokum enda komið að hinum eigin-
lega starfsmannafundi og Guðrún
Jónsdóttir, talskona félagsins, bíður
eftir að komast í Skype-samtal við
ráðgjafana en hún er stödd í Nor-
egi. Ráðgjafarnir setjast á starfs-
mannafund og ræða málin áður en
þeir taka á móti skjólstæðingum
sínum.
Viðhorfin þurfa að breytast
Grasrótarsamtökin Stígamót fagna í ár 25 ára afmæli sínu. Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan samtökin voru stofnuð
og margt breyst, bæði í starfinu sem og viðhorfum samfélagsins. Á dögunum hlutu Stígamót Samfélagsverðlaun Frétta-
blaðsins fyrir baráttu gegn kynferðisofbeldi og þá aðstoð sem samtökin veita þeim sem beittir hafa verið kynferðisofbeldi.
RÁÐGJAFARNIR Hjá samtökunum starfa nú níu ráðgjafar auk talskonunnar Guðrúnar Jónsdóttur sem var stödd í Noregi þegar myndin var tekin. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
7.000
hafa leitað til Stígamóta
síðan samtökin voru stofnuð.
617
leituðu í
heildina til
Stígamóta árið
2014
280
nýir brotaþolar
56
nýir
aðstand-
endur
2.146
viðtöl
voru tekin
0
3
-1
2
-2
0
1
5

2
3
:3
9
F
B
0
8
8
s
_
P
0
7
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
5
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
7
6
8
-B
8
C
C
1
7
6
8
-B
7
9
0
1
7
6
8
-B
6
5
4
1
7
6
8
-B
5
1
8
2
8
0
X
4
0
0
4
A

F
B
0
8
8
s
_
3
_
4
_
2
0
1
5
C
M
Y
K