Bókasafnið - 01.05.2012, Side 15

15
bókasafnið 36. árg. 2012
bókasöfnunar – og lestursfélag, var stofnað í Reykjavík 1.
febrúar 1790. Vorið 1792 var stofnað norðlenskt lestrarfélag,
er náði til Eyjafjarðar-, Skagafjarðar- og Húnavatnssýslna.
Lestrarfélögin urðu aldrei fjölmenn. Í félaginu syðra voru milli
fimmtíu og sextíu, þegar flest var. Félögin keyptu einungis
erlendar bækur, einkum danskar, svo að þátttaka var bundin
því að geta lesið erlend mál. Ekki var því mikillar sölu bóka frá
Hrappseyjarprentsmiðju að vænta af slíku lestrarfélagi enda
fjárhagur hennar jafn bágur sem áður.
Hrappseyjarprenti endanlega lokið
Hólaprentsmiðja var í dróma en áhugi á að reisa upp
prentsmiðjuna syðra. Sumarið 1794 hafði Björn Gottskálksson
sótt til kansellíis um aukin réttindi Hrappseyjarprentsmiðju
og hafði til þess meðmæli Ólafs stiftamtmanns og Stefáns
amtmanns. Með bréfi 13. september 1794 veitti kansellíið
prentsmiðjunni rétt til að prenta allar þær bækur, gamlar og
nýjar, sem nýtilegar væru og Hólaprentsmiðja gæti ekki gefið
út. Í öðru lagi var Hrappseyjarprentsmiðju veittur jafn réttur
við Hólaprentsmiðju til að prenta bækur á öllum tungumálum
og hvers efnis, sem væri, þó þannig, að hvor prentsmiðjan
prentaði þýðingu nýs barnalærdómskvers, sem Hannes
biskup hafði til endurskoðunar. Leyfið var prentsmiðjunni
hinn mesti happafengur því að barnalærdómskverið var
örugg söluvara.
Alls komu út 83 sjálfstæðar útgáfur á 22 ára starfstíma
prentsmiðjunnar. Þess ber hins vegar að gæta að hér eru
meðtaldar 22 Lögþingsbækur og einnig komu Islandske
Maaneds-Tidender út í þrennu lagi hjá prentsmiðjunni og
teljast því sem þrjár bækur. Það er því ekki hægt að segja að
um umfangsmikla starfsemi hafi verið að ræða, og lágu til
þess ýmsar ástæður. Þó er augljóst að mikil breyting varð á
efnisvali miðað við útgáfur Hólaprentsmiðju, sem áður var
ein um hituna og hefði því getað boðið landsmönnum hið
fjölbreytilegasta lestrarefni, þótt hún léti guðsorðið að mestu
nægja.
Ekki mátti við svo búið standa að eina prentsmiðja landsins
legði upp laupana og eina prentverk íslenskra rita færi fram í
Kaupmannahöfn. Landsuppfræðingarfélagsmenn ákváðu að
efna til hlutafélags til að festa kaup á Hrappseyjarprentsmiðju.
Stefán Stephensen var þegar sendur vestur í Hrappsey til að
semja um kaupin, en prentsmiðjan var þá föl fyrir 400 ríkisdali,
sem var helmingi lægra verði en Bogi hafði greitt fyrir hana.25
Margvíslegur sómi var að Hrappseyjarprentsmiðju þrátt
fyrir erfiðleikana og væri íslensk menningarsaga snökktum
snauðari án hennar.
Veturinn 1794-95 var prentsmiðjunni valinn staður í Eystri-
Leirárgörðum og hófst ný og aftur merkileg saga prentunar á
Íslandi þótt með allt öðru sniði væri.
25. Ólafur Pálmason: Magnús Stephensen og bókmenntastarfsemi hans. Óútgefin kandidatsritgerð frá Háskóla Íslands 1963, bls. 67.
Komm-on-ismi (eða Litla Moskva eða Roðinn í austri eða Ramb)
Karl einn frá Kirkjubæjarklaustri
kom á Norðfjörð í allmiklu flaustri.
Það gerðist á jólunum
að hann gafst upp á rólunum
og rambaði á roðann í austri.