Bókasafnið - 01.05.2012, Síða 38

38
bókasafnið 36. árg. 2012
Háskóla Íslands í bókasafns- og upplýsingafræðum. Í því námi
er mun meiri áhersla lögð á tæknifærni og samskiptatækni
kennaraefnanna en bókasafns- og upplýsingafræði.
Staðan í dag og stefnumótun til framtíðar
Skólasöfnum á Íslandi er almennt skipt upp í tvo flokka,
skólasöfn í grunnskólum annars vegar og skólasöfn í
framhaldsskólum hins vegar. Starfsemi þessara safna hefur
löngum verið nokkuð ólík af ýmsum ástæðum. Skólasöfn
framhaldsskólanna hafa haft ólík verksvið en það kemur
fram bæði í lögum um framhaldsskóla sem og í kröfum til
starfsfólks (Lög um framhaldsskóla, nr. 80/1996). Söfnin starfa
þó öll á ábyrgð mennta- og menningarmálaráðuneytis.
Samkvæmt aðalnámskrá grunnskóla er upplýsingalæsi
kjarni upplýsingamenntar. En þótt nemendur grunnskólans
séu í skyldunámi og eigi rétt á að fá þjálfun í helstu grunn-
þáttum upplýsinga- og tæknimenntar er ekki þar með sagt
að allir fái sambærilega kennslu og nái tilsettum markmiðum.
Einnig þarf að skilgreina betur hver markmiðin eru og hvaða
hæfni hver nemandi skuli hafa að loknu námi í grunnskóla.
Þegar nemendur koma í framhaldsskóla er gert ráð
fyrir að þeir hafi tileinkað sér ákveðna kunnáttu og færni í
upplýsinga- og tæknimennt til samræmis við þau markmið
sem sett eru fram í aðalnámskrá grunnskóla. Hins vegar virðist
allur gangur vera á þekkingu nemenda og færni á þessu sviði.
Hvort skýringin felist í óskýrri, opinberri markmiðssetningu
eða mismunandi áherslum skólanna skal ósagt látið. En ljóst
er að slíkt kann að valda nemendum óþægindum nú þegar
upplýsingalæsi og tækniþekking gegna svo mikilvægu
hlutverki í námi og starfi.
Þótt lög og reglugerðir skipti máli fyrir starfsemi safnsins
þá eru vissulega fleiri áhrifavaldar, svo sem húsnæðið eða
rýmið sem skólasafnið hefur til afnota. Í rannsókn Siggerðar
(2011) töldu flestir skólastjórnenda gott aðgengi að skólasafni
mikilvægt og að staðsetningin væri með þeim hætti að sem
flestir ættu leið um safnið eða hjá því. Staðsetning hefði áhrif
á notkun og starfsemi þess. Í rannsókninni kom einnig fram
að stærð skólasafnsins væri ekki endilega mæld í fermetrum
heldur í opnunartíma og máli skipti að það væri opið nem-
endum sem lengst á skólatíma.
Þessi svör eru í ákveðnu ósamræmi við könnun FFÁS
(2011) frá sama tíma en þar kemur fram að víða í skólum
hefur stöðuhlutfall starfsmanna safnanna verið skert til muna,
mismunandi mikið og sjá má tölur niður í allt að 70% skerðingu.
Við þessar aðstæður er erfitt að halda uppi metnaðarfullu
starfi, hvað þá að sinna stefnumótun til framtíðar.
Því má velta fyrir sér hvort sveitarfélög og skólastjórnendur
ætli nú að reka skólasöfn sín sem lesstofur með sem lengstan
opnunartíma með aðaláherslu á að sinna þörfum nemenda
í frjálsum lestri og hlutverk starfsmanns safnsins sé fyrst og
fremst að sjá um bókaútlán. Þá vaknar einnig sú spurning
hverjar séu áherslur skólans á fagmenntun starfmanns á
skólasafni en í rannsókn Siggerðar (2011) kom fram að í
einhverjum skólum væru kennarar komnir á kennsluafslátt
sem sinntu vinnuskyldu sinni á skólasafninu við útlán bóka
og annarra gagna. Þó litið sé fram hjá faglegum sjónarmiðum
hlýtur sú ákvörðun að vera á verulega gráu svæði eða jafnvel
ólögmæt vegna kjarasamninga kennara við sveitarfélög
landsins. Þar er talað um að kennarar sem komnir eru á
kennsluafslátt sökum aldurs geti fyllt sína stöðu með vinnu
við önnur fagleg störf svo lengi sem það er ekki vinna með
nemendum (Kennarasamband Íslands, 2005- 2007).
Metnaðarfullt starf hefur oft aukinn kostnað í för með
sér og þverfaglegt nám og samþætt kennsla er dýrari leið
ef skólastarf er einungis metið í peningum. Hins vegar er
ávinningurinn mun meiri þegar til lengri er tíma litið. Því
er mikilvægt fyrir allt skólastarf að skólastjórnendur og
skólayfirvöld taki höndum saman og að ekki sé litið eingöngu
til kostnaðar heldur til ávinnings annarra þátta. Niðurskurður
virðist hins vegar nú þegar vera farinn að hafa veruleg áhrif
á skólasöfn landsmanna, of lítið eftirlit virðist vera með
fjármagni sem renna á til skólasafnanna og uppbyggingar
þeirra. Starfsemi skólasafnanna virðist einnig vera mjög háð
áhuga skólastjórnenda og sveitarstjórnarmanna (Brynhildur
Þórarinsdóttir, 2011).
Fleira þarf að koma til svo safnið virki eins og því ber í
skólasamfélaginu og voru safnkostur og starfsmaður nefnd í
því sambandi (Siggerður Ólöf Sigurðardóttir, 2011). Huga þarf
að endurnýjun safnkosts, því ekki má bregðast væntanlegum
lesendum, og ljóst er að slakt ástand er ekki hægt að umbera
nema í mjög takmarkaðan tíma. Skólastjórnendur nefndu líka
að starfsmaðurinn skipti máli fyrir starfsemina (Siggerður Ólöf
Sigurðardóttir, 2011). Flestir þeirra töldu að þverfaglegt eða
samþætt nám væri undir því komið hvort skólasafn hefði til að
skipa hæfum starfsmanni með viðeigandi menntun, sem væri
hæfur í samskiptum, í senn hvetjandi og styðjandi. Þannig sjái
kennarar kostina við samvinnu og samþættingu námsgreina
og séu viljugir að starfa þvert á greinar í takt við virkan
starfsmann á skólasafni. Þess skal getið að rannsókn Siggerðar
var unnin í skólum þar sem um var að ræða fagmenntaðan
starfsmann sem var hvetjandi og styðjandi og vann yfirleitt
í miklu samstarfi við skólasamfélagið. Ætla má að þar hafi
skólastjórnendur stutt öðru vísi við starfsemi skólasafns en
þar sem um litla eða mjög takmarkaða samvinnu var að ræða.
Ljóst er að ef vel á að takast þarf skólasafnið að veita nem-
endum og kennurum gott aðgengi og rými til að takast á
við síbreytileg verkefni samtímans. Skólinn vinni sem sam-
félag að verkefnum undir ákveðinni stjórn, hafi skýra stefnu-
mörkun gagnvart samvinnu og verkefni séu unnin í takti við
þarfir nemenda hverju sinni. Skólasafnið þarf að vera liður í
því samfélagi.
Í þessu umhverfi starfar Félag fagfólks á skólasöfnum. Brýnt
er að vinna að stefnumörkun félagsins og styðja og hvetja
félagsmenn til að vinna að bættu skólasamfélagi og aukinni
þátt töku í eflingu upplýsingalæsis. Til að stefnumörkun
verði hvað markvissust hefur verið lögð áhersla á koma að
sem flestum verkefnum sem koma að ytri og innri ramma
skólasafnanna. Sem dæmi má nefna aukið innlent samstarf,
ekki einungis á milli bókasafnanna heldur einnig á milli
hópa, sem vinna að barnabókum og barnamenningu. Árið