Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2009, Page 71

70 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Sumir nefna góðar eða hreinskilningslegar líkræður, f lutning þeirra
og fallega rödd prestsins.142 Líkræður urðu algengar seint á 19. öld og
lengi vel aðeins yfir betri borgurum.143 Fólk hefur því lagt ákveðið
mat á útvarpsjarðarfarir, eða svo virðist. Hið sama gæti hafa átt við
um guðsþjónustur í einhverjum mæli ef marka má dagbókarfærslu frá
jóladegi 1932 en þar segir að fólkið hafi hlustað á tvær útvarpsmessur
„mjög góðar“.144 Í framangreindri könnun um trúarlíf Íslendinga er að
finna ákveðna samsvörun við svör heimildarmanna hvað varðar guðs-
þjónusturnar, en mest var lagt upp úr eftirfarandi atriðum: 1. Hlusta á
ræðu prestsins. 2. Finna hvíld og frið. 3. Upplifa hátíð og stemningu. 4.
Syngja eða hlusta á sönginn.145
Annað og ekki síður mikilvægt atriði var að menn höfðu ánægju af
að heyra um „ævisögur“ fólks, ættir og mannlíf. Skýringin er auðvitað
hið fámenna þjóðfélag sem við búum í, að „allir þekki alla“ á einhvern
hátt, og mikill áhugi á æviminningum hvers konar. Í þessu samhengi
er vert að hafa í huga að á því tímabili sem hér er til umfjöllunar voru
minn ingar greinar í dagblöðum mun færri og umfangsminni en í dag.
Það má því segja að líkræða prestsins hafi verið hrein viðbót við þær.
Minningargreinar voru þá öðru fremur frásögn um lífshlaup og persónu
hlutaðeigandi eða eins konar minnisvarði sem reistur var í virðingarskyni
við hinn látna. Tekið var að birta minningargreinar þegar á fyrstu árum
Morgunblaðsins,146 en það var þá ekkert nýmæli þar sem nokkuð hafði
verið prentað af slíkum greinum í blöðum og tímaritum frá því á 19.
öld, t.d. í Norðanfara.147 Meðal hinna fyrstu eru minningarorð um Tómas
Sæmundsson sem birtust í Fjölni 1843.148 Þar fyrir utan áttu erfiljóð sér
langa hefð og hafa þau einnig verið birt í blöðum fram undir þennan
dag, þótt síðustu árin sé það orðið afar sjaldgæft.
Miklu síðar var farið að skrifa á persónulegum og tilfinningalegum
nótum. Til skamms tíma þekktist þannig ekki að ættingjar eða nánir
vinir „úthelltu hjarta sínu“ í minningargreinum, en það hefur farið
mjög í vöxt á síðustu árum. Sumir lýsa að vísu því viðhorfi sínu að
minningar greinar þurfi að hafa heimildagildi, að skrif sem fjalli aðeins
um tilfinningar séu óviðeigandi og að fólk eigi ekki að rita um sína
nánustu. Aðrir segja að minningargreinar fjalli of mikið um höfund-
inn.149 Greinarnar sýna mjög breytt viðhorf miðað við þá tilfinninga-
legu hófsemi sem áður þótti við hæfi. Heimildarmaður kemst þannig að
orði: „Mér finnst gaman að lesa minningargreinar ungu kynslóðarinnar
um afa og ömmu. Þær eru nýjung. Þessar minningar greinar eru oft
opnar og segja frá sambandi barnanna við afa og ömmu.“150 Þetta