Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2009, Síða 118

BRÚÐARHÚS Í LAUFÁSI 117
getað breyst á skömmum tíma. Sama vandamál um kvonfang við hæfi
hafði gert vart við sig þegar vald safnaðist á fárra hendur á 13. öld.50
Í þessu sögulega samhengi er athyglisvert að kalla húsið sjálft til
vitnis, þ.e. úttektirnar. Í úttektinni 1797 er að finna nokkrar sterkar
vísbendingar um að húsið sé ekki lengur notað fyrir veisluhöld eins og
í upphafi. Í fyrsta lagi það að bekkir skuli ekki lengur vera í húsinu, í
öðru lagi að þar skuli ekki lengur vera kakalónsofn til upphitunar og
í þriðja lagi ber „hurðarf lak, í þil[s] stað, neglt fyrir gamalt kakalóns
gat“51vott um að fágun í ásýnd hússins að innanverðu hafi ekki verið
höfuðatriði þegar þarna var komið sögu. Enn fremur virðist ástand
hússins almennt hafa versnað töluvert frá því 1738 þótt smávegis hafi
verið gert við það 1785.
Brúðarhúsið er bersýnilega ekki lengur veisluhús árið 1797 en heldur
þrátt fyrir það nafni sínu allt til síðustu úttektar. Ekkert kemur fram um
breytta notkun hússins í úttektunum sjálfum enda er notkun sjaldnast
tilgreind í úttektum með öðrum hætti en nafnið upplýsir og greina má
af gerð þess.
Búsetu í gamla bænum var hætt árið 1936 þegar sr. Þorvarður Þormar
f lutti með fjölskyldu sinni í nýjan prestsbústað á staðnum. Vitað er að
brúðarhúsið var notað sem eins konar mjólkurbúr a.m.k. undir lokin52
en líklega heldur lengur þar sem Vilborg Björnsdóttir, dóttir sr. Björns
Björnssonar sem sat staðinn 1901-1923, minnist þess að brúðarhúsið hafi
verið notað sem mjólkurhús.53
Samantekt
Hér hefur nú verið rakin saga brúðarhúss í Laufási. Það kemur fyrst
fyrir í úttektum árið 1738 við fráfall sr. Geirs Markússonar og hefur
því verið reist í hans tíð. Sökum þess hversu lengi hann sat í Laufási
er árabil milli úttekta óvenju langt og það tímabil sem brúðarhúsið
er upphaf lega reist á er hartnær 50 ár eða 1690-1738. Brúðkaupssiðir
íslenskra höfðingja á 17. og 18. öld skýra nafngiftina en þeir virðast þó
hafa verið á undanhaldi þegar húsið var byggt. Út frá þróun siðanna er
líklegra að brúðarhús í Laufási sé byggt snemma á hinu 50 ára bili en
það að Geir Markússon hafi sjálfur kvænst um 1720 gæti bent til þess að
brúðarhúsið hafi verið reist af því tilefni.
Greina má þrjú byggingarstig hússins. Það fyrsta frá upphafi til 1813,
næsta stig einkennist af því að húsið var fært til í bæjarhúsaþyrpingunni
og það þriðja hefst um 1840 er húsið var endurbyggt í þeirri mynd sem
það hefur nú. Af úttektum er greinilegt að í upphafi var húsið gert fyrir