Dagblaðið Vísir - DV - 22.01.2010, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 22. janúar 2010 VERÖLD
JÖFNUÐ VIÐ JÖRÐU 44 SINNUM Belgrad er höfuðborg Serbíu og er
ein elsta borg Evrópu en talið er að fyrst hafi menn búið á bæjarstæðinu fyrir um sex þús-
und árum. Hún er nú í vaxandi mæli áfangastaður forvitinna ferðamanna, enda hvílir nokk-
ur ráðgáta á þessari hlið álfunnar sem löngum hefur legið fyrir utan almannaleið. Ástæðan
er að sagan hefur leikið borgina grátt í gegnum aldirnar. 115 sinnum hefur Belgrad verið
vígvöllur í stríði og sagt er að borgin hafi í 44 skipti verið jöfnuð við jörðu. Ekki eru nema 11
ár síðan NATO gerði loftárásir á borgina. Í fornöld lá Belgrad innan landamæra Rómaveldis
og lenti næstu aldirnar undir stjórn ýmissa velda. Austur-Rómverjar, Frakkar, Búlgarar, Ung-
verjar og Ottómanar stjórnuðu borginni á miðöldum.
UMSJÓN: HELGI HRAFN GUÐMUNDSSON, helgihrafn@dv.is
Stjörnufræðivefurinn velur bestu ljósmyndirnar frá yfirborði Mars:
Engin reikistjarna hefur haft jafnörvandi áhrif á ímynd-unarafl mannsins og Mars. Þrálátar bollaleggingar um
hvort vitsmunaverur finnist á Mars
náðu hámarki snemma á  20. öld.
Bandaríski stjörnufræðingurinn
Percival Lowell túlkaði yfirborðs-
merki á Mars sem skurði sem
gerðir væru í háþróuðu samfélagi
Marsbúa. Þetta var auðvitað rak-
in vitleysa, en þótti ekkert ósenni-
legri kenning en hver önnur þeg-
ar mannkynið bjó ekki yfir öðrum
tækjabúnaði en sjónaukum til að
skoða Mars. En nú er öldin önnur,
við höfum þegar sent útsendara
okkar til plánetunnar sem hafa lyft
hulunni ofurlítið af öllum leyndar-
dómunum.
Á Stjörnufræðivefnum (stjornu-
skodun.is) birtust á dögunum bestu
ljósmyndirnar úr safni Mars Recon-
naissance Orbiter en það er  geim-
far NASA sem síðan árið 2006 hefur
sveimað umhverfis Mars í tæplega
300 kílómetra hæð. „Um borð í
geimfarinu er  HiRISE, öflugasta
myndavél sem send hefur verið út í
sólkerfið. Myndir HiRISE eru í senn
stórglæsilegar og stórfurðulegar og
líkjast oft og tíðum fegurstu lista-
verkum. Hér er að finna tuttugu ljós-
myndir sem HiRISE hefur tekið síð-
ustu árin af yfirborði Mars. Sumar
ljósmyndirnar eru svarthvítar, aðr-
ar vísvitandi í fölskum litum til þess
að draga fram smáatriði sem ann-
ars sæjust illa eða alls ekki,“ segir á
Stjörnufræðivefnum.
á Mars80 ÞÚSUND ÁRA KLÓN
n Pando, eða Skjálfandi risinn, er heitið
á skógi nokkrum í Utah-fylki í Bandaríkj-
unum. Öll trén í skóginum mynda saman
eina lífveru af nöturaspaætt en trén eru, í
erfðafræðilegum skilningi, öll afrit hvert af
öðru eða klón! Í raun og veru eru um eina
gríðarstóra lífveru að ræða með gríðarlega
stórar, samtengdar rætur neðanjarðar.
Skjálfandi risinn er gerður úr 47.000 trjá-
stofnum sem breiða úr sér á 400 fermetra
svæði. Talið er að þyngd hins sameiginlega
lífmassa í skóginum vegi 6.600 tonn og því
er Skjálfandi risinn þyngsta lífveran í heim-
inum. Hver trjástofn lifir í um 130 ár en talið
er að lífveran í heild sé um 80 þúsund ára
gömul!
TRÉ GUÐANNA
n El Árbol del Tule, Tuletréð, er gríðar-
stórt tré af tegundinni Ahuehuete og
vex nálægt Oaxaca-borg í Mexíkó. Tu-
letréð er um 60 metrar í ummáli. Ekkert
tré í heiminum hefur sterkbyggðari bol.
Vegna stærðarinnar héldu menn áður
fyrr að um mörg tré væri að ræða sem
hefðu vafist utan hvert utan um annað.
DNA-rannsóknir hafa hins vegar leitt í
ljós að Tuletréð sé eitt einstakt tré. Ald-
ur Tule er nokkuð á reiki, mismunandi
kenningar hafa aldursgreint tréð á bil-
inu 1.200-6.000 ára. Líklegast þykir að
það sé um 1.400 ára gamalt. Goðsagnir
herma að Azteka-presturinn Pechocha
hafi sett niður græðling á staðnum
um 1.400 árum áður. Veðurguðinn
Ehecatl hafi svo haldið óveðursskýjum
frá trénu og þannig tryggt hinn mikla
vöxt. Árið 1994 varð Tuletréð fársjúkt.
Laufin fölnuðu og greinarnar fúnuðu.
Bæjaryfirvöld í Oaxaca-borg ákvaðu að
stórauka vökvun Tule. Síðan þá er ris-
inn hressari og da fnar sem aldrei fyrr.
STÆRSTA TRÉ Í
HEIMI
n Risafuran, stærsta trjátegund heims,
vex aðeins í Sierra Nevada í Kaliforníuríki í
Bandaríkjunum. Hún getur orðið allt að 95
metrar á hæð og 15 metrar í þvermál. Til
samanburðar má nefna að Hallgrímskirkja
er 75 metra há! Stærsta einstaka tréð af
tegundinni kalla Kaliforníubúar „Gen-
eral Sherman“. Það vegur 6.000 tonn og
ummálið er um 30 metrar. Sherman er um
2.200 ára - eykur árlega við sig gríðarmikl-
um viði. Náttúrufræðingurinn John Muir
var heillaður af trénu og sagði: „Þetta stóra
tré er meistaraverk móður náttúru í skóg-
inum og, eftir því sem ég best veit, mikil-
fenglegasta lífveran í veröldinni.“
LISTAVERK
„Viktoríugígurinn á Meridiani-sléttunni, lendingarstað Opportun-
ity-jeppans á Mars. Gígurinn er um 800 metra breiður en til þess
að glöggva sig betur á stærðinni má benda á að Laugardalsvöllur
kæmist í heild sinni fyrir á sandöldusvæðinu á botni gígsins.“
„Víða á Mars eru augljós merki þess að vatn hafi eitt sinn runnið þar um.
Á þessari mynd blasa sönnunargögnin við. Þetta eru svonefnd giljadrög
þar sem vatn hefur sorfið bergið í hlíðum gígs á Mars. Þú hefur mörgum
sinnum séð svona giljadrög en kannski ekki veitt þeim neina sérstaka
athygli. Þau er nefnilega að finna í öllum fjöllum Íslands þar sem vatn
rennur niður hlíðarnar.“
„Súkkulaðikaka?
Sandöldur geta tekið á
sig sérkennilegar myndir
á Mars. Þessi mynd sýnir
sandöldur á botni eins
gígs á suðurhvelinu.
Myndin er tekin að
vetri til og hefur hrím
lagst yfir. Hrímið gefur
sandöldunum þennan
sérkennilega glampa
svo þær minna fremur
á kremið á gómsætri
súkkulaðiköku.“
„Á heimskautum
Mars eru pólhettur
úr vatnsís. Þegar
vetur gengur í garð
á pólunum verður
svo hrikalega kalt
að koldíoxíðið í
lofthjúpnum frýs og
leggst eins og teppi
yfir pólsvæðin. Hér
sést þurrís (frosið
koldíoxíð) á suð-
urpóli Mars. Sléttu
svæðin eru nokkurra
metra þykkur
þurrís. Lægðirnar
myndast þegar ísinn
þurrgufar.“
„Sunnudaginn 25. maí 2008 lenti Phoenix-geimfarið á Mars. Á sama tíma og Phoe-
nix kom inn til lendingar var Mars Reconnaissance Orbiter yfir lendingarstaðnum
og tók þessa stórkostlegu mynd af atburðinum. Á myndinni sést geimfarið innan
í verndarskelinni þar sem það hangir í fallhlífinni. Á þessu augnabliki er Phoenix
í átta til tíu kílómetra hæð yfir Mars og í um 20 kílómetra fjarlægð frá gígnum í
bakgrunni, sem heitir Heimdallur!“
„Stór sandalda þakin
dökkum rákum í eyðimerk-
urlandslagi Mars. Á þessu
svæði verða stundum til
öflugir sandstrókar sem
þyrla upp hinu örfína
ryðrauða ryklagi sem þekur
Mars. Þegar sandstrókarnir
leika um svæðið fýkur rykið
burt og við blasir dökkur
basaltsandur sem undir er.
Myndin var ein af tíu bestu
stjörnuljósmyndum ársins
2009, að mati Stjörnufræði-
vefsins.“