Dagblaðið Vísir - DV - 01.10.2010, Síða 19

föstudagur 1. október 2010 nærmynd 19
SAT ATHAFNALAUS Á STÓRU LEYNDARMÁLI
­efnahagsmálin­ og­ málefni­ bank-
anna,­sem­síðar­féllu.­Geir­var­einn-
ig­ í­ bestu­ stöðunni­ til­ að­ kalla­ eftir­
tillögum­og­sérstökum­upplýsingum­
frá­Seðlabankanum­um­einstök­mál.
Þá­ segir­ nefndin­ að­ Geir­ hafi­
sem­ forsætisráðherra­ borið­ ábyrgð­
á­ því­ að­ ráðuneytisstjóri­ forsætis-
­ráðuneytisins­ næði­ tilætluðum­
markmiðum­ og­ áföngum­ í­ stjórn­
samráðshóps­ þriggja­ ráðuneyta,­
Seðlabanka­og­Fjármálaeftirlitsins.­Í­
ljósi­þess­telur­nefndin­að­Geir­hafi­
haft­ upplýsingar­ um­ framvindu­ og­
áherslur­í­störfum­samráðshópsins.­
Ríkir almannahagsmunir
Rannsóknarnefnd­ Alþingis­ segir­ í­
skýrslu­sinni­að­hinar­alvarlegu­upp-
lýsingar­ um­ stöðu­ og­ horfur­ í­ mál-
efnum­ íslensku­ bankanna­ og­ um­
leið­ efnahagslífsins,­ sem­ Geir­ hafði­
aðgang­að,­hefðu­gefið­honum­fullt­
tilefni­til­þess­að­hafa­frumkvæði­að­
því­að­ríkið­myndi­bregðast­við­með­
sérstökum­aðgerðum.­Geir­hefði­því­
að­lágmarki­átt­að­kalla­eftir­ frekari­
upplýsingum,­gögnum­og­einnig­til-
lögum­ um­ hvort­ nauðsynlegt­ væri­
að­grípa­til­sérstakra­aðgerða­til­þess­
að­afstýra­hruninu.
Samráðshópurinn­ sem­ Geir­ bar­
á­ endanum­ meginábyrgð­ á,­ gegndi­
hlutverki­ sem­ varðaði­ brýna­ al-
mannahagsmuni.­ Verulegir­ ann-
markar­ voru­ hins­ vegar­ á­ starfi­
samráðshópsins.­ Það­ átti­ að­ vera­
hlutverk­Geirs­að­tryggja­að­áhersl-
ur­hópsins­væru­markvissar­og­skil-
uðu­tilætluðum­árangri­og­að­hann­
beitti­sér­fyrir­úrbótum.­
Bent­er­á­að­Geir­átti­sem­forsæt-
isráðherra­ í­ aðdraganda­ hrunsins­
að­hafa­ frumkvæði­að­því­að­ innan­
stjórnkerfisins­ væri­ unnin­ heild-
stæð­og­fagleg­greining­á­þeirri­fjár-
hagslegu­ áhættu­ og­ fjármálafalli­
sem­steðjaði­að­ríkinu.
Geir­ hafði­ sem­ ­forsætisráðherra­
í­ síðasta­ lagi­ á­ tímabilnu­ frá­ 7.­
febrúar­ til­ 15.­ maí­ árið­ 2008­ næg-
ar­ upplýsingar­ til­ þess­ að­ gera­ sér­
grein­ fyrir­ því­ að­ ríkir­ almanna-
hagsmunir­ knúðu­ á­ um­ að­ hann­
gripi­til­aðgerða­strax­með­sérstakri­
lagasetningu­ til­ að­ draga­ úr­ stærð­
bankakerfisins.­
Sýndi af sér vanræsklu
Þann­ 15.­ maí­ 2008­ gaf­ ríkisstjórn­
Geirs­ út­ yfirlýsingu­ gagnvart­
norsku,­ dönsku­ og­ sænsku­ seðla-
bönkunum­ um­ raunhæfar­ aðgerð-
ir­til­að­minnka­bankakerfið.­Rann-
sóknarnefndin­ telur­ að­ eftir­ þessa­
yfirlýsingu­ hafi­ verið­ enn­ frekara­
tilefni­ til­ þess­ að­ Geir­ hefði­ frum-
kvæði­að­slíkum­aðgerðum.­Að­lág-
marki­ hefði­ hann­ átt­ að­ beita­ sér­
fyrir­ því­ að­ ríkisstjórnin­ mótaði­ og­
undirbyggi­ slíkar­ aðgerðir.­ Ríkis-
stjórn­hans­var­einnig­í­góðri­stöðu­
til­þess­að­beita­bankana­raunhæf-
um­ þrýstingi­ til­ þess­ að­ þeir­ gripu­
sjálfir­til­slíkra­aðgerða.­
Að­ endingu­ telur­ rannsóknar-
nefnd­ Alþingis­ að­ Geir­ hefði­ sem­
forsætisráðherra­ haft­ fullt­ tilefni­ til­
þess­ frá­ því­ í­ snemma­ árs­ 2008,­ að­
að­fylgja­því­eftir­og­fullvissa­sig­um­
að­unnið­væri­að­því­að­flytja­Icesa-
ve-reikningana­úr­Landsbankanum­
í­ dótturfélag­ bankans­ í­ Bretlandi.­
Nefndin­ átelur­ Geir­ fyrir­ að­ hafa­
ekki­ í­ krafti­ embættis­ síns­ sem­ for-
sætisráðherra­ leitað­ leiða­ sumarið­
fyrir­hrun­til­að­stuðla­að­framgangi­
þessa­ máls­ með­ virkri­ aðkomu­
ríkisvaldsins.­ Rannsóknarnefnd-
in­ bendir­ á­ að­ Geir­ hafi­ í­ aðdrag-
anda­hrunsins­ekki­gripið­til­nauð-
synlegra­ráðstafana­­í­samræmi­við­
það­sem­tilefni­var­til.­Með­athafna-
leysi­ sínu­ hafi­ hann­ látið­ hjá­ líða­
að­bregðast­við­yfirvofandi­hættu­á­
viðeigandi­ hátt­ og­ þar­ með­ sýnt­ af­
sér­vanrækslu­sem­varðar­við­lög.
Farsæll fram að hruni
Alveg­ þar­ til­ fjármálakerfið­ féll­ í­
höndum­ Geirs­ hafði­ hann­ verið­
ákaflega­ vinsæll­ og­ farsæll­ stjórn-
málamaður.­ Bent­ hafði­ verið­ á­ að­
hann­ hefði­ mjög­ góða­ menntun­
og­ reynslu­ til­ þess­ að­ valda­ starfi­
forsætisráðherra.­ Hann­ átti­ nærri­
flekklausan­feril­að­baki­í­stjórnmál-
um,­þar­sem­hann­fór­gamalkunna­
leið­ til­ æðstu­ metorða­ innan­ Sjálf-
stæðisflokksins.
Geir­er­59­ára­gamall.­Hann­gekk­
í­ MR­ og­ lauk­ stúdentsprófi­ þaðan­
1971.­ Þá­ flutti­ hann­ til­ Bandaríkj-
anna­ og­ lauk­ BA-prófi­ í­ hagfræði­
við­ Brandeis­ University­ í­ Walt-
ham­ í­ Massachusetts­ 1973,­ MA-
prófi­ í­ alþjóðastjórnmálum­ við­
Johns­ Hopkins­ University,­ School­
of­ Advanced­ International­ Studies­
í­Washington­DC­1975­og­MA-prófi­
í­ þjóðhagfræði­ við­ University­ of­
Minnesota­í­Minneapolis­1977.­
Líkt­ og­ margir­ þingmenn­ starf-
aði­Geir­á­sumrin­sem­blaðamaður­
á­ Morgunblaðinu.­ Eftir­ útskrift­ réð­
hann­sig­til­Seðlabanka­Íslands,­sem­
hagfræðingur­ í­ alþjóðadeild.­ Því­
starfi­gegndi­hann­í­sex­ár­eða­þar­til­
hann­varð­aðstoðarmaður­fjármála-
ráðherra.­Samhliða­því­ fetaði­hann­
sín­ fyrstu­ spor­ í­ pólitík,­ sem­ vara-
þingmaður­ Sjálfstæðisflokksins­ frá­
1983­til­1987.­Hann­náði­svo­kjöri­til­
Alþingis­í­kosningunum­1991­og­sat­
á­Alþingi­þar­til­hann­hætti­í­kjölfar­
búsáhaldabyltingarinnar­ og­ veik-
inda­ sinna­ í­ byrjun­ árs­ 2009.­ Geir­
var­ fjármálaráðherra­ frá­ 1998­ til­
2005,­ utanríkisráðherra­ frá­ 2005­ til­
2006.­Hann­tók­svo­við­sem­forsæt-
isráðherra­í­maí­2006,­þegar­Halldór­
Ásgrímsson­lét­af­störfum.­
Systkini­ Geirs­ eru­ Bernhard,­
bankastarfsmaður,­ sem­ lést­ fyr-
ir­ aldur­ fram­ árið­ 1962,­ og­ Stein-
dór­ Helgi,­ byggingaverkfræðing-
ur­ og­ dósent­ við­ HR,­ sem­ er­ ellefu­
árum­eldri­en­Geir.­Hálfsystir­Geirs,­
samfeðra,­var­Lilly­Kinn,­húsmóðir­
í­ Noregi,­ sem­ lést­ 1995.­ Bernhard­
var­ um­ tíma­ formaður­ íslenskra­
þjóðernissósíalista,­ sem­ var­ með­
tengsl­við­hreyfingu­nýnasista.­Geir­
er­ kvæntur­ Ingu­ Jónu­ Þórðardótt-
ur,­viðskiptafræðingi­og­fyrrverandi­
oddvita­ Sjálfstæðisflokksins­ í­ borg-
arstjórn.­
n 1. Brást ekki með fullnægjandi hætti við alvarlegum upplýsingum um stöðu og
horfur í málefnum bankanna og efnahagslífsins í byrjun árs 2008.
n 2. Verulegir annmarkar á starfi samráðshóps þriggja ráðuneyta, Seðlabanka og
Fjármálaeftirlits um mikilvæg verkefni á sviði fjármálastöðugleika og viðbúnað-
ar við yfirvofandi hruni. Það var á ábyrgð Geirs að starf hópsins væri markvisst
og skilaði árangri.
n 3. Hafði ekki frumkvæði að því að innan stjórnkerfisins væri unnin heildstæð og
fagleg greining á fjárhagslegri áhættu ríkisins vegna hættu á fjármálaáfalli.
n 4. Hafði ekki frumkvæði að virkum aðgerðum og lagasetningu til að draga úr
stærð bankakerfisins.
n 5. Fylgdi því ekki eftir og beitti sér ekki í krafti embættis síns sem forsætisráð-
herra fyrir því að unnið væri með virkum hætti að flutningi Icesave-reikninga
Landsbankans úr útibúi í Bretlandi yfir í dótturfélag.
Fimm aFglöp geirs
Helgi­Gunnlaugsson,­prófessor­í­fé-
lagsfræði­við­Háskóla­Íslands,­hefur­
gert­ mælingar­ á­ viðhorfi­ almenn-
ings­ til­ alvarlegustu­ afbrota­ í­ sam-
félaginu.­ „Viðskiptabrot­ eða­ afbrot­
hærri­ stétta­ eru­ mjög­ neðarlega­ á­
blaði­ hjá­ fólki­ og­ hafa­ verið­ það­ í­
mörg­ár.­Um­það­bil­5­til­15­­prósent­
borgara­ nefna­ viðskipta-­ ­ og­ efna-
hagsbrot­ sem­ alvarlegasta­ brotið­ í­
samfélaginu.­Þegar­menn­heyra­af-
brot­nefnd,­þá­detta­þeim­ekki­í­hug­
efri­stéttir­samfélagsins.­Það­passar­
einhvern­ veginn­ ekki­ við­ skynjun­
og­vitund­almennings,“­segir­Helgi.­
Geir­ Haarde­ hefur­ notið­ mikill-
ar­ samúðar­ hjá­ ákveðnum­ hópum­
í­ samfélaginu­ eftir­ að­ ljóst­ var­ að­
hann­yrði­einn­dreginn­fyrir­ lands-
dóm.­­
Telur­Helgi­að­almenningur­hafi­
meira­ umburðarlyndi­ gagnvart­
brotum­fólks­úr­efri­stéttum?­„Menn­
skynja­ þetta­ ekki­ sem­ alvarleg­ af-
brot­ með­ sama­ hætti.­ Þetta­ er­ ab-
strakt.­ Þegar­ fólk­ hugsar­ um­ afbrot­
þá­hugsar­það­um­eitthvert­ tiltekið­
athæfi,­einhvern­sem­er­kýldur­eða­
rændur­ í­ Bankastræti.­ Þannig­ brot­
eru­ áþreifanleg.­ Þegar­ kemur­ að­
stjórnmálamönnum,­ þá­ má­ spyrja­
hver­eru­brot­Geirs­Haarde?­Það­er­
svo­abstrakt.­Jú­hann­gerði­eitthvað­
og­ hann­ gerði­ ekki­ eitthvað.­ Hvað­
gerði­hann­ekki­og­hvað­hefði­hann­
átt­að­gera?­Þjóðin­fór­á­hausinn­en­
samt­ er­ svo­ illa­ hægt­ að­ sjá­ þetta­
myndrænt­ hvenær­ brotið­ átti­ sér­
stað.­Það­er­ekki­hægt­að­benda­á­að­
það­hafi­gerst­12.­febrúar.“­
Helgi­segir­vandamálið­við­þessi­
brot­að­fólk­sjái­þau­ekki­á­raunhæf-
an­hátt.­„Með­önnur­brot­á­borð­við­
kynferðisbrot,­innbrot­og­fíkniefna-
smygl,­ þá­ eru­ þau­ áþreifanleg.­ Það­
er­erfitt­að­negla­viðskiptabrot­eins­
og­ önnur­ afbrot.­ Að­ sakfella­ efri-
stéttarmann,­ eins­ og­ Geir,­ verður­
abstrakt.­ Þess­ vegna­ held­ ég­ að­ Ís-
lendingar­ séu­ mjög­ tvístíga­ í­ því­
hvað­eigi­að­gera.­Það­fór­allt­á­haus-
inn,­ en­ hvernig­ hann­ nákvæmlega­
er­ ábyrgur­ en­ ekki­ einhver­ annar,­
menn­staldra­við­það.“
Helgi­segir­erfitt­að­átta­sig­á­því­
hvort­ almenningur­ sé­ meðvirkur­
gagnvart­Geir,­en­bendir­á­að­oftast­
þekki­ fólk­ ekki­ afbrotamennina­ og­
þeir­séu­því­ópersónulegir.­„Um­leið­
og­þú­þekkir­viðkomandi­þá­breytist­
afstaðan.­Það­verður­erfiðara­að­sjá­
stjórnmálamenn­og­viðskiptamenn,­
sem­fólk­er­búið­að­þekkja­í­mörg­ár­
og­kannski­af­góðu­einu,­í­nýju­ljósi­
sem­sakamenn.­Hann­er­vel­til­hafð-
ur­og­búinn­að­koma­fram­sem­leið-
togi­og­maður­sem­borin­hefur­ver-
ið­virðing­fyrir,­þannig­að­stökkið­er­
mikið.“
Geir Haarde hefur hlotið samúð fyrir að vera ákærður:
Erfitt að sjá stjórnmálamenn sem sakamenn
Á leið fyrir landsdóm Geir H. Haarde,
fyrrverandi forsætisráðherra, er sagður hafa
gerst sekur um að bregðast ekki rétt við
yfirvofandi hruni. Hann hafði upplýsingar
til að átta sig á hættunni. mynd SiGtRyGGuR aRi