Dagblaðið Vísir - DV - 13.01.2012, Qupperneq 24

Sandkorn
B
orgaryfirvöld og stjórnvöld
hafa í gegnum tíðina stund­
um unnið gegn betri heilsu
fólks en ekki með henni.
Í stað þess að fyrirbyggja
heilsubrest er jafnvel ýtt undir or­
sakir hans.
Það er vitað að hreyfingarleysi og
slæmt mataræði er stærsta orsökin
fyrir flestum alvarlegustu sjúkdóm­
um Íslendinga.
Besta leiðin til að fá fólk til að
hreyfa sig á sjálfbæran hátt er ekki
að byggja upp líkamsræktarstöðvar
með stór bílastæði úti um allt, held­
ur blanda hreyfingu inn í hversdags­
lífið. Einfaldasta leiðin til þess er
að gera fólki mögulegt að hreyfa sig
á leið til og frá vinnu. Skipulagið á
borginni síðustu áratugi hefur unnið
gegn þessu. Borgin hefur verið þanin
út í bílahverfi og er ein sú dreifbýl­
asta í heimi. Almenningssamgöng­
urnar hafa verið við mörk þess
boðlega og því hafa fáir átt raunveru­
legan kost á bíllausum lífsstíl.
Sem betur fer er þetta að breytast.
Borgarfulltrúarnir Hjálmar Sveins­
son og Gísli Marteinn Baldursson
hafa verið leiðandi í því að upp­
ræta bílahugsunarháttinn. Hjálmar
Sveinsson svaraði á dögunum grein
læknis, sem gagnrýndi að gert væri
ráð fyrir því að hluti starfsmanna
Landspítalans færi í vinnuna án
þess að nota einkabíl. Lækninum
þótti gagnrýnivert að gera ráð fyrir
að fleiri tileinkuðu sér bíllausan lífs­
stíl við skipulagningu á nýja Land­
spítalanum. „Æ fleiri sérfræðingar á
sviði lýðheilsu vekja athygli á því að
vel skipulagt borgarumhverfi, aukin
hreyfing og vistvænn ferðamáti bæta
lýðheilsu,“ svaraði Hjálmar. En það
er þekkt að áherslan í heilbrigðis­
geiranum er óskynsamlega mikil á
viðbrögð við sjúkdómum frekar en
forvarnir.
Umfangsmesta næringarfræði­
rannsókn í heimi, The China
Study, bendir til beinna tengsla á
milli mikillar neyslu dýraafurða og
krabbameins og hjartasjúkdóma.
Þeir sem borða meira grænmeti fá
síður krabbamein og blóðrásar­
sjúkdóma. Þetta er lífsnauðsynlegt
að vita, því 28,1% Íslendinga deyr úr
krabbameini og 36,4% úr blóðrásar­
sjúkdómum. Nýleg rannsókn nær­
ingarfræðingsins Jóhönnu Eyrún­
ar Torfadóttur leiddi auk þess í ljós
tengsl milli krabbameins og mikillar
neyslu á mjólk, sem hingað til hefur
verið talin ímynd hollustunnar.
Það liggur því í augum uppi að
stjórnvöld ættu að leggja meira í
að ýta undir grænmetisræktun en
aðra matvælaframleiðslu. En þau
gera það ekki. Mjólk og lambakjöt
eru niðurgreidd tuttugu sinnum
meira en grænmetið sem vísinda­
legar rannsóknir benda til að sé best
fyrir heilsu okkar. 5,6 milljarðar fara í
niðurgreiðslu á mjólk, 4,2 milljarðar
í lambakjöt og aðeins tæpur hálfur
milljarður í grænmetið.
Landsvirkjun hefur verið knúin til
þess af fyrri stjórnvöldum að niður­
greiða verulega orkuverð til álvera.
Bændur sem rækta grænmeti og
þurfa til þess rafmagn þurftu að
borga miklu hærra verð.
Læknar eiga að laga sjúkdóma. En
sumir læknar virðast aðallega vera
atvinnumenn í því að gefa út lyf­
seðla. Fljótlegasta leiðin fyrir lækni
til að gera sjúkling sáttan er að gefa
honum lyf. Við ávísum þunglyndis­
lyfjum, þótt stóraukin notkun þeirra
virðist ekki bæta almenna geðheilsu
til lengri tíma. Það er líka vitað að
langvarandi svefnlyfjanotkun er
skaðleg. Samt eigum við Norður­
landametið í svefnlyfjanotkun. Ís­
lendingar nota tvöfalt meira af svefn­
lyfjum en Danir. Þau eru tímabundin
lausn við svefnleysi, sem hefur tak­
markaðan eða engan langtímaárang­
ur, og þvert á móti ýmsar aukaverk­
anir. Þau draga úr vitrænni getu og
einbeitingu, valda því að gamalt fólk
dettur og brýtur bein og eru auk þess
ávanabindandi. Meðal fjölda ann­
arra hliðarverkana af langtímanotk­
un á svefnlyfjum er kvíði. Íslendingar
nota líka tvöfalt meira af kvíðastill­
andi lyfjum en Danir. Kostnaðurinn
af faraldri beinbrota hjá gömlu fólki
á svefnlyfjum varð til þess að farið
var að huga að ofnotkuninni. Annars
staðar en hér.
Líkaminn er flókið fyrirbæri. Áhrif
og víxláhrif lyfja, næringar og hreyf­
ingar verða seint rannsökuð til fulls.
En við vitum nógu mikið nú þegar.
Hagsmunaöflin virka hins vegar ekki
í rétta átt. Hversdagsleg hreyfing og
bíllaus lífsstíll, ásamt náttúrulegu
mataræði, er bara ekki eins gróða­
vænlegt og lyf, fjarheilun, ofuræf­
ingaprógrömm, fæðubótarefni, pró­
teindrykkir og fíknivaldandi matur.
Strigakjaftar
n Þingmaðurinn Björn Valur
Gíslason er á meðal þeirra
orðhvassari. Frægt var þegar
hann talaði
niður sjálfan
forseta Ís­
lands og
kallaði for­
setadruslu.
Síðan hafa
magnaðir
frasar hrokkið af vörum þing­
mannsins og skipstjórans sem
virðist ekkert óttast. Nýjasta
fórnarlamb Björns Vals er
annar striga kjaftur, Vilhjálmur
Bjarnason fjárfestir, sem mun
taka út nokkrar sálarraunir
vegna meðferðar samfélagsins
á sparifjáreigendum. Talaði
hann um galdrabrennur sem
varð til þess að Björn Valur
ýjaði að brjálsemi Vilhjálms
sem hefur slegið til baka.
Hundfúll Gunnar
n Gunnar Bragi Sveinsson,
þingflokksformaður Fram­
sóknarflokksins, er grautfúll
út í Ríkisút­
varpið fyrir að
vera stöðugt
að tala við
frambjóð­
endur og
stjórnmála­
menn, aðra
en hann sjálfan. Telur Gunnar
sjálfan sig vera algjörlega
sniðgenginn í þáttum RÚV á
meðan talsmenn nýrra fram­
boða fá fljúgandi meðbyr
inn í fjölda þátta. „RÚV hefur
aldrei boðið mér í einn ein­
asta þátt í sjónvarpi frá því ég
var kjörinn á þing,“ segir hann
í Mogganum. Þetta er sama
barátta og Ástþór Magnússon
frambjóðandi hefur staðið í
vegna afskiptaleysis RÚV.
Klúður ráðherrans
n Stuðningsmenn Árna Páls
Árnasonar, fyrrverandi ráð­
herra, hafa keppst um að tala
upp árangurinn af illa skipu­
lagðri uppreisn sinni á flokks­
stjórnarfundi Samfylkingar.
Vandi Árna er hins vegar sá
að hann var á berangri í þing­
flokknum þar sem einungis
tveir þingmenn, Kristján Möller
og Sigmundur Ernir Rúnarsson
studdu hann. Þá nefna and­
stæðingar hans að stefnuleysi
í atvinnu­ og efnahagsmálum
skrifist á hann sem ráðherra
efnahagsmála. Loks er það
klúður að Icesave er á leið í
dóm skrifað á Árna. Sumir
telja því maklegt að hann var
látinn víkja.
Læknir skammaður
n Íbúar í Fjarðabyggð hafa
sumir hverjir fallið í forundr­
an vegna þeirrar meðferðar
sem Hannes
Sigmarsson
læknir fær
hjá þeim sem
ráða ferðinni
hjá Heilbrigð­
isstofnun
Austurlands.
Hannesi var vikið tímabundið
frá störfum árið 2009 og hefur
síðan orðið að stunda vinnu
sína annars staðar á landinu.
Á sama tíma vantar lækna í
heimahéraði hans. Hannes
hefur sótt um störf en fékk á
móti skammarbréf þar sem
honum var bannað að sækja
um stöður stofnunarinnar.
Blekkingin um heilsuna„Læknar
eiga að
laga sjúkdóma
L
agakennsla sums staðar í Evrópu
hvílir á þrem meginstoðum. Ein
stoðin er lögin sjálf. Önnur stoð
er mannréttindi, einkum réttur
manna gagnvart yfirvöldum. Þriðja
stoðin er réttmæti laganna í augum
fólksins, sem í lýðræðisríki er upp­
spretta alls valds, laga og réttar. Stoð­
irnar styðja hver aðra. Á þeim hvíla
félagsleg réttarríki nútímans með réttlát
og skýr lög, sem fólkið kýs að fylgja til að
efla eigin hag.
Lagakennsla á Íslandi hvíldi löngum
á fyrstu stoðinni einni saman. Lög­
in sjálf í þröngri merkingu voru ær og
kýr lögfræðinga, mannréttindi voru í
engum hávegum höfð og ekki heldur
hugmyndin um fólkið, þjóðina, sem
uppsprettu og réttlætingu laganna.
Orðaforði málsins segir sína sögu.
Ráðuneyti, sem í Evrópu eru kennd við
réttlæti, kölluðu Íslendingar þar til ný­
lega dómsmálaráðuneyti.
Önnur stoðin: Mannréttindi
Það gerðist ekki fyrr en 1995, að ný
mannréttindaákvæði voru leidd inn
í stjórnarskrána frá 1944 til samræm­
is við Mannréttindasáttmála Evrópu.
Lögin um stjórn fiskveiða brjóta enn
gegn mannréttindum, bæði skv. dómi
Hæstaréttar 1998 og skv. bindandi áliti
mannréttindanefndar Sameinuðu
þjóðanna 2007, áliti, sem stjórnvöld
hafa ekki enn til fulls brugðizt við. Eng­
inn lagaprófessor fékkst til að skrifa
undir yfirlýsingu 105 prófessora til
varnar Hæstarétti, yfirlýsingu, þar sem
Alþingi var hvatt í ljósi dóms Hæsta­
réttar til að haga lögum í samræmi við
stjórnarskrána. Hæstiréttur sneri dómi
sínum frá 1998 við hálfu öðru ári síðar
undir þrýstingi frá ráðherrum.
Frumvarp stjórnlagaráðs til nýrrar
stjórnarskrár gerir mannréttindum
hærra undir höfði með nýjum ákvæð­
um og áherzlum í samræmi við kall
og kröfur tímans, m.a. með því að fella
ákvæði um náttúruauðlindir og um­
hverfisvernd inn í kaflann um mann­
réttindi til að undirstrika mikilvægi
og innbyrðis samhengi auðlinda, um­
hverfis og mannréttinda.
Lagakennslu um mannréttindi og
skyld mál hefur farið fram síðustu ár
með aukinni vitund almennings um
slík réttindi. Mannréttindi og um­
hverfisréttur t.d. eru nú kennslugreinar
og rannsóknarefni í lagadeildum há­
skólanna, en svo var ekki fyrir fáeinum
árum. Margir lögfræðingar virðast þó
enn heldur áhugalitlir um ýmis mann­
réttindabrot, hvort sem þau felast í mis­
munun við úthlutun t.d. aflakvóta eða
í misvægi atkvæðisréttar eftir búsetu,
sem erlendir kosningaeftirlitsmenn
hafa mörg undangengin ár fundið að.
Frumvarp stjórnlagaráðs til nýrrar
stjórnarskrár kveður á um jafnt vægi at­
kvæða alls staðar á landinu, svo að allir
séu jafnir í kosningum til Alþingis.
Frumvarp stjórnlagaráðs kveður
sem sagt á um tvenn grundvallarrétt­
indi auk annars, auðlindir í þjóðareigu
í samræmi við stefnu allra flokka á Al­
þingi og jafnt vægi atkvæða alls staðar.
Fáir lögfræðingar hafa þó enn sem
komið er stigið fram til að taka undir
þessi mannréttindaákvæði frumvarps­
ins. Hinir virðast fleiri, lögfræðingarnir,
sem setja fyrir sig einstök lagatæknileg
atriði í anda gamla skólans, þar sem
þröng sýn á lögin ræður för og réttlætið
situr á hakanum og einnig réttur þjóð­
arinnar til að setja sér stjórnarskrá eftir
settum reglum.
Þriðja stoðin: Uppspretta laga og
réttar
Margir lögfræðingar hafa frá öndverðu
verið andvígir endurskoðun bráða­
birgðastjórnarskrárinnar frá 1944.
Það er af sem áður var, þegar helztu
lögfræðingar landsins (t.d. Bjarni
Benediktsson, Ólafur Jóhannesson og
Gunnar Thoroddsen) líkt og leiðtogar
stærstu stjórnmálaflokkanna voru á
einu máli um nauðsyn slíkrar endur­
skoðunar. Margir lögfræðingar voru
andvígir kosningunni til stjórnlaga­
þings, þar eð þeir virtust ekki fella sig
við þriðju stoðina undir lögum og rétti,
hugmyndina um fólkið, þjóðina, sem
yfirboðara Alþingis og uppsprettu laga
og réttar.
Í þessu ljósi þarf að skoða ógildingu
Hæstaréttar á úrslitum kosningarinnar
til stjórnlagaþings 2010. Það hefur ekki
áður gerzt í fullburða lýðræðisríki, að
þjóðkjör hafi í heilu lagi verið ógilt eftir
á – og það á svo veikum grunni, að þar
stendur ekki steinn yfir steini eins og
Reynir Axelsson stærðfræðingur lýsir
vel í ritgerð sinni um ákvörðun Hæsta­
réttar. Ritgerð Reynis er aðgengileg á
vef Stjórnarskrárfélagsins, stjornar­
skrarfelagid.is.
Lög og lögfræðingar
„Það hefur ekki áður gerzt í full-
burða lýðræðisríki, að þjóðkjör
hafi í heilu lagi verið ógilt eftir á.
Leiðari
Jón Trausti Reynisson
jontrausti@dv.is
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Lilja Skaftadóttir Ritstjórar: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) og Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is)
Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri: Stefán T. Sigurðsson (sts@dv.is)
Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Hönnunarstjóri: Jón Ingi Stefánsson (joningi@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: DV.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
24 13.–15. janúar 2012 Helgarblað
Alveg rosalega
gaman að vera til
Ekki einfalt að kom-
ast upp úr riðlinum
Sunddrottningin Ragnheiður Ragnarsdóttir hefur fundið ástina. – DV Guðmundur Guðmundsson landsliðsþjálfari varar við of mikilli bjartsýni. – DV
Kjallari
Þorvaldur
Gylfason
Brotið á sjómönnum Lögin um stjórn fiskveiða brjóta enn gegn mannréttindum.