Dagblaðið Vísir - DV - 17.05.2013, Qupperneq 24

24 Umræða 17.–21. maí 2013 Helgarblað
Ý
msir hrukku í kút í síð-
ustu viku þegar undirbún-
ingshópur samráðsvett-
vangs um aukna hagsæld
lagði fram tillögur sínar um
aukna skilvirkni í menntakerfinu.
Þar efst á blaði voru hugmyndir
um að fækka framhaldsskólum um
25, stytta nám í grunn- og fram-
haldsskólum, fjölga í bekkjum og
auka kennsluskyldu kennara. Með
þessu móti var rökstutt að hægt
yrði að auka skilvirkni mennta-
kerfisins og bæta árangur þess.
Tillögur þeirra byggðust á full-
yrðingunni um að þrátt fyrir há
framlög til menntamála stæðum
við höllum fæti gagnvart hinum
Norðurlöndunum á lykilmæli-
kvörðum. Var þar horft til heildar-
fjárframlaga miðað við verga
landsframleiðslu, hlutfalls útskrif-
aðra og PISA-kannana í lestri.
Er Excel-skjalið rétt?
Við nánari skoðun má setja spurn-
ingarmerki við nokkrar af grunn-
forsendum hópsins. Sagt er að
árangur íslenskra barna í PISA
sé undir meðaltali Norðurland-
anna. Staðreyndin er að árangur
íslenskra barna í PISA-könnunum
í lestri hefur farið batnandi á síð-
ustu árum. Í könnuninni 2009 voru
aðeins átta OECD-ríki af 31 með
marktækt betri árangur en Ísland.
Árið 2006 voru þau 15. Þannig eru
Noregur og Finnland fyrir ofan
okkur en Svíþjóð og Danmörk fyrir
neðan.
Þegar fjárframlög til mennta-
kerfisins eru skoðuð kemur í ljós
að við eyðum mun minna en hin
Norðurlöndin í rekstur framhalds-
skóla og háskóla. Við eyðum hins
vegar 22% meira í rekstur grunn-
skóla. Ein skýring er hversu fá-
menn þjóð við erum í stóru landi.
Í skýrslunni er bent á að há fjár-
framlög til grunnskólastigsins fara
að hluta í að fjármagna svokallað-
ar „óhagkvæmar rekstrareiningar“.
Þær eru skilgreindar sem skólar
með færri en 100 nemendur. Af
173 grunnskólum eru 56 með færri
en 100 nemendur. Skýring sem
ekki er nefnd er að við erum ein
yngsta þjóð Evrópu og frjósemi ís-
lenskra kvenna er með því mesta
í Evrópu. Aðeins tyrkneskar kon-
ur eignast fleiri börn. Það þýðir
einfaldlega að við erum með hátt
hlutfall af börnum í grunnskólum
og því ekki óeðlilegt að kostnaður
við þá sé hærra hlutfall af lands-
framleiðslu.
Hvernig bætum við skólana?
Leiðir til úrbóta eru taldar vera
að auka kennsluskyldu kennara,
fækka námsárum, fækka skólum
og setja reglur um lágmarks bekkj-
arstærð. Þannig mætti auka fram-
leiðni um 26%. Ekkert er þó sagt
um gæði kennslunnar.
Hvað getum við lært af reynslu
annarra þjóða? Rannsóknir hafa
sýnt að hærri fjárframlög skipta
aðeins máli upp að ákveðnu
marki. Það sem virðist skipta
mestu máli eru starfskjör og að-
búnaður kennara. Vel menntaður
og ánægður kennari getur þannig
náð betur til fleiri nemenda og
komið námsefninu betur á fram-
færi. Annað sem skiptir máli til að
ná árangri eru jákvæðar væntingar
til allra nemenda og að þeir séu
ekki aðgreindir á grundvelli náms-
getu.
Í dag er kennaranám orðið
fimm ára háskólanám. Á sama
tíma eru laun kennara 26% lægri
en á hinum Norðurlöndunum. Ís-
lenskir kennarar kenna að sama
skapi minna, þótt þeir vinni leng-
ur í heildina. Á Íslandi fer 34%
vinnutíma í kennslu miðað við
39% í Danmörku, 44% í Noregi og
51% að meðaltali í OECD-löndun-
um. Kostnaður við kennsluna er
einnig aðeins rúmur helmingur
af heildarkostnaði. Annar kostn-
aður er yfirstjórn og stoðþjónusta.
Kostnaður við byggingu skóla er
einnig umtalsverður.
Við viljum öll gera betur. Við
viljum ná sem bestum árangri
fyrir börnin okkar. Við viljum
að kennarar séu vel launaðir og
ánægðir í starfi. Samanburður við
önnur lönd segir okkur að lausnin
er ekki að setja meiri fjármuni
í menntakerfið. Ég get heldur
ekki tekið undir að lausnin felist
í hreppaflutningum á börnum
búsettum á landsbyggðinni.
Lausnin hlýtur að liggja í
hvernig við nýtum takmarkaða
fjármuni til að tryggja bæði gæði
og framleiðni menntakerfisins.
Okkur öllum til aukinnar hag-
sældar. n
H
ið örlagaríka stjórnar-
tímabil Framsóknarflokks-
ins og Sjálfstæðisflokksins
frá 1995 til 2007 jók skatt-
byrði láglaunahópa hér á
landi. Á sama tíma var létt skött-
um af ríkum, fjármagnseigendum
og fyrirtækjum í anda dólgafrjáls-
hyggjunnar.
Á blaðsíðu 90 í vandaðri skýrslu,
Íslenska skattkerfið: Samkeppn-
ishæfni og skilvirkni, sem út kom
haustið 2008, er þessu lýst svona:
„… skattbyrði hefur aukist mest í
lægri tekjuhópunum og er ástæðan
sú að lækkun álagningarhlutfallsins
hefur ekki dugað til að vega upp á
móti hlutfallslegri lækkun persónu-
afsláttar. Skattbyrðin eykst um
rúmlega 10% prósentustig í lægstu
tekjubilum, en munurinn fer síðan
minnkandi og deyr út við 90% mörk-
in. Stafar það af því að lægra álagn-
ingarhlutfall hefur meira að segja
eftir því sem tekjurnar eru hærri,
auk þess sem afnám hátekjuskatts-
ins virkar efst í tekjuskalanum.“
Yfir þennan sannleika, sem m.a.
Tryggvi Þór Herbertsson og Vil-
hjálmur Egilsson kvittuðu undir,
var reynt að breiða árum saman.
Boðberi dólgafrjálshyggjunnar í
HÍ, Hannes Hólmsteinn Gissurar-
son, fór þar fremstur í flokki. Hann
herjaði m.a. út fé hjá hinu opinbera
til að skrifa 80 blaðsíðna skýrslu
um „bestaheim-skattlausra-auð-
manna“ til höfuðs Stefáni Ólafssyni
prófessor, sem reynt hafði árum
saman að benda á þennan sann-
leika. Skýrsla þessi er hin versta
hrákasmíð og er það best ég veit
ekki mikið hampað.
Ójöfnuður hafði aukist hröðum
skrefum fram að hruni og var
orðinn ískyggilegur þegar einnig var
tekið mið af fjármagnstekjum.
Góður vitnisburður
Nú ber svo við að í nýrri skýrslu
OECD er staðfest að fráfarandi rík-
isstjórn snéri þessari þróun við
með miklum látum.
Ójöfnuður er nú minnstur á Ís-
landi meðal OECD-landanna. Bil
ríkra og fátækra er einnig með því
minnsta sem þekkist.
Þetta gerðist undir stjórn ríkis-
stjórnar Samfylkingarinnar og VG
á sama tíma og kreppa undanfar-
inna ára sýndi ótvíræðar hneigðir í
þá átt að auka ójöfnuð; hinir tekju-
lægstu sæta mestum skerðingum
og sums staðar hafa hinir ríkustu
aukið tekjur sínar á hörmungar-
tímum.
En þannig var þetta ekki á Ís-
landi. Þökk sé meðvitaðri stefnu
sem fylgt var af fráfarandi ríkis-
stjórn og eftir hefur verið tekið.
Pólitísk stefna skiptir máli
Gögn OECD staðfesta það sem Stef-
án Ólafsson og samstarfsmenn hans
hafa áður sagt og gert grein fyrir.
Stefán leggur sjálfur út af þessum
nýju tíðundum frá OECD og segir í
Eyjubloggi sínu nú fyrir helgina:
n Víðast lagðist kreppan með
mestum þunga á lágtekjufólk, en
ekki á Íslandi. Samt var kreppan hér
dýpri en annars staðar.
n Mest kjaraskerðing lagðist á
lágtekjufólk í helstu kreppulöndum,
eins og Grikklandi, Írlandi, Spáni,
Ungverjalandi, Eistlandi, Ítalíu,
Bretlandi og Bandaríkjunum. Á
Íslandi lagðist hlutfallslega meiri
þungi af kreppunni á tekjuhærri
hópana.
n Samkvæmt þeim mælingum
sem OECD notar til að meta fátækt
(afstæð fátækt) þá dró heldur úr fá-
tækt á Íslandi eftir hrun, en í flest-
um ríkjum jókst fátækt. Það þýðir
að tekjur lágtekjufólks minnkuðu
minna en tekjur miðhópa á Íslandi.
Hér tókst sem sagt að milda áhrif
kreppunnar á fólk í lægri tekjuhóp-
um umfram hærri tekjuhópa...
n Í OECD-ríkjunum fækkaði
eldri borgurum undir fátæktar-
mörkum að jafnaði úr 15% í um
12%, en á Íslandi fækkaði þeim mun
meira.
Leið sú, sem fráfarandi ríkis-
stjórn Samfylkingar og VG fór mið-
aði að því að koma í veg fyrir fjölda-
gjaldþrot hinna verst settu. Það var
meðal annars gert á kostnað hinna
efnameiri.
Það tókst eins og sést á meðfylgj-
andi mynd OECD.
Eftir þessum árangri er tekið víða
um lönd og hann á eftir að reynast
þeirri ríkisstjórn, sem senn tekur
við stjórnartaumunum, óþægileg-
ur þegar halla fer á ógæfuhliðina
aftur. n
Lítill ójöfnuður Myndin sýnir að ójöfnuðurinn er minnstur á Íslandi meðal OECD-landanna samkvæmt GINI-stuðli (0 merkir að allir eru með
jafnar tekjur, 1,0 merkir að einn er með allar tekjurnar). Jafnframt er tekjubil ríkra og fátækra með því minnsta sem gerist (gulir punktar).
Óþægilegur sannleikur
Aðsent
Jóhann Hauksson
„Ójöfnuður hafði
aukist hröðum
skrefum fram að hruni og
var orðinn ískyggilegur
þegar einnig var tekið mið
af fjármagnstekjum.
„Lausnin hlýtur
að liggja í hvern-
ig við nýtum takmarkaða
fjármuni til að tryggja
bæði gæði og framleiðni
menntakerfisins.
Tekjuójöfnuðurinn er mikill meðal landa innan OECD
Myndin sýnir GINI-stuðul yfir ráðstöfunartekjur (blá súla - vinstri ás) og tekjubil milli 10% þeirra ríkustu og 10% þeirra fátækustu (hægri ás).
Excel og raunveruleikinn
Aðsent
Eygló
Harðardóttir