Dagblaðið Vísir - DV - 10.01.2014, Síða 35

Helgarblað 10.–13. janúar 2014 Fólk Viðtal 35
Með hjálp túlks tók Magnea við-
töl við 40 flóttamenn um reynslu
þeirra af búðunum og ofbeldinu
sem þar fyrirfannst og lagði svo fram
tillögur um aðgerðir til að bæta að-
stæður og líðan fólks.
„Það var búið að gera ýmislegt
til að reyna að bæta aðstöðuna í
búðunum, til dæmis var búið að
koma upp öryggisvakt og hálfgerðri
sálgæslu eða félagsþjónustu, en í
svona flóttamannabúðum er fólk
búið að missa svo margt. Það er með
sár á sálinni og þess vegna fannst
mér mikilvægt að það yrði eitthvað
gert fyrir það til að lækna þau sár.
Bara það að koma saman og syngja
eða fást við listsköpun getur skipt
svo miklum sköpum, bæði til að tjá
sorg og koma sér á annan og betri
stað andlega. Það tengir fólk líka
„Vil hola þennan
feðraveldisstein“
saman. Þetta er það sem nærir anda
fólks á erfiðum tímum.“
Vill hola feðraveldissteininn
„Ástæðan fyrir því að ég er að gera
þetta er sú að ég vil leggja mitt af
mörkum og reyna að stuðla að ein-
hverri jákvæðri þróun í heiminum.
Hver og einn velur sér steininn sem
hann vill hola og ég vil hola þenn-
an feðraveldisstein þar sem að karl-
ar hafa ákveðin forréttindi og konur
eru undirskipaðar og njóta ekki
þeirra réttinda sem þær eiga að
njóta. Ég er einn af þeim fjölmörgu
dropum sem hola þann stein. En
hver dropi skiptir máli.“
Magnea segist aldrei hafa sett
sér markmið í lífinu en þrátt fyrir
það kom í raun aldrei neitt annað til
greina en að fara þessa leið.
„Í stað þess að setja mér markmið
hef ég meira fylgt áhugasviði mínu
og innsæi. Svo hafa komið upp
tækifæri sem ég hef ýmist gripið
eða hafnað og þannig leiðir eitt af
öðru. Auðvitað þarf maður að sýna
ákveðið frumkvæði en svona vinn-
ast hlutirnir og ég hef reynt að fylgja
því sem er drifkrafturinn fyrir mig.“
Skorti fé
Fyrsta verkefni Magneu á vegum Ís-
lensku friðargæslunnar var í Ghowr
í Afganistan árið 2006 en þá var hún
þróunar- og jafnréttisfulltrúi í upp-
byggingarteymi á vegum ISAF. Þar
var hún fyrst og fremst til ráðgjafar
um hvers konar uppbyggingarverk-
efnum væri hægt að stuðla að í hér-
aðinu.
„Ghowr er hátt uppi í fjöllunum,
í 2.400 metra hæð yfir sjávarmáli, og
eitt fátækasta en jafnframt eitt frið-
samasta héraðið í Afganistan. Þarna
starfa fjölþjóðleg lið á vegum NATO
og voru Litháar í forystu en einnig
voru Íslendingar, Króatar, Danir og
Bandaríkjamenn með hermenn og
borgaralega starfsmenn á svæðinu.“
Ólíkt hinum þjóðunum hafði
Magnea engan sjóð til að veita í
uppbyggingarverkefni á svæðinu.
Eftir tveggja mánaða dvöl tók hún
því málin í sínar hendur og lagði til
við utan ríkisráðuneytið að stofn-
aður yrði sjóður sem hægt væri að
nota í verkefni á svæðinu. Það var
samþykkt og gat Magnea því hafist
handa við ýmis þörf verkefni.
Fá ekki lögfræðiaðstoð
Eitt af því fyrsta sem hún gerði var
að ráða frjáls félagasamtök lög-
fræðinga til að veita ókeypis lög-
fræðiaðstoð þeim sem á þurfa að
halda í samvinnu við kvennamála-
ráðuneytið í héraði.
„Það standa allir í Afganistan
mjög höllum fæti þegar kemur að
réttarkerfinu, sérstaklega konur.
Kerfið er mjög veikt og spillt og
það sem varð til þess að við fórum
í þessa aðgerð var að nýlega höfðu
fjórar ungar konur verið handtekn-
ar fyrir einhvers konar siðgæðis-
brot. Fæstir í Afganistan eru með
fæðingarvottorð og því er erfitt að
segja til um aldur þeirra en þegar
mannréttindafulltrúi UNAMA hafði
skoðað málið og fengið lækni til að
meta aldur kvennanna kom í ljós
að þær voru allar á aldrinum tólf
til sextán ára og því undir lögaldri,
sem er átján þar eins og hér. Þá fór-
um við á stúfana og réðum sam-
tökin sem veita ekki aðeins ókeypis
lögfræðiaðstoð heldur verja einnig
sakborninga fyrir dómi vegna þess
að þótt þú hafir rétt á því samkvæmt
lögum þá færðu ekki slíka réttar-
aðstoð, hún er bara ekki fyrir hendi.
Kerfið er líka það veikt að meira að
segja dómarar og saksóknarar í hér-
aði hafa oft og tíðum ekki aðgang
að lagasafni landsins. Í mörgum
málum ráða því meira hefðbundin
viðhorf og trúarlög fremur en lands-
lög þar sem hallar á konur sérstak-
lega.“
Verkefnið gekk vel og voru margir
sem nýttu sér þjónustuna.
„Fólkið þarna er alveg með rétt-
lætiskompás inni í sér eins og við;
það veit alveg hvað er rétt og rangt
og það veit alveg að það upplifir
óréttlæti. Til dæmis það sem við-
gengst gagnvart konum; þegar þær
eru sakaðar um að brjóta lög ein-
göngu með því að líta á mann með,
að því er talið, girndaraugum og er
refsað fyrir það. Með þessari aðgerð
vildum við því sérstaklega tryggja
að konur sem eru til dæmis fórnar-
lömb heimilisofbeldis eða konur
sem á að neyða til að giftast hefðu
greiðan aðgang að lögfræðiaðstoð.“
Hvorki pappír né litir
Fleiri verkefni komust til fram-
kvæmda árið sem Magnea
dvaldi í Ghowr, en til dæmis
voru settar upp vatnsaflsvirkj-
anir í anda hérlendra bænda-
virkjana, til að veita fólki raf-
magn til heimanota. Magnea
uppgötvaði líka að það er ekki
síður mikilvægt að næra and-
ann en að sinna grunnþörf-
um og mannréttindum fólks.
„Ég fékk þúsund dollara
frá íslenskum friðargæslu-
liða. Sá hafði farið í heim-
sókn í grunnskóla á Íslandi
og krakkarnir stóðu fyrir fjár-
söfnun í kjölfarið til að gera
eitthvað fyrir börn þarna úti.
Maður fer auðvitað strax að
hugsa hvort maður ætti að
kaupa ullarsokka fyrir vet-
urinn, því það eru harðir
vetur, eða hvort maður ætti
að kaupa húfur handa þeim
eða eitthvað slíkt en svo fór
ég að velta fyrir mér hvað
þessir krakkar hafa lítið að
gera. Það er svo mikil fá-
tækt að þau eiga engin leik-
föng eða neitt, þannig að ég ákvað
að halda myndlistarnámskeið fyrir
þau.“
Það reyndist þó hægara sagt en
gert því hvergi var hægt að kaupa
pappír, liti eða annað sem þurfti
fyrir námskeiðið. Þess þurfti að afla
með öðrum leiðum.
„Á herstöðinni sem við bjugg-
um á var bandarískt fyrirtæki sem
fékk vörusendingar með flutninga-
vélum. Ég bar þetta undir yfirmann
fyrirtækisins og hann talaði við kon-
una sína sem, í samráði við vinkon-
ur sínar í Bandaríkjunum, safnaði
fyrir öllu og sá til þess að við fengj-
um pappír og liti og allt sem við
þurftum.“
Vildu meira
Haldin voru þrjú námskeið fyrir alls
250 börn.
„Þetta sló svona rosalega í gegn
og þá einmitt áttaði maður sig á því
hvað það er oft í þróunarstarfi sem
það gleymist að huga að svona þörf-
um; að geta bara teiknað myndir og
haft það pínulítið gaman á köflum,“
segir Magnea. Undirtektirnar voru
í raun svo góðar að margir Afgan-
ir höfðu á orði að með þessu væri
Magnea að bjarga menningararfi
landsins.
„Fyrir þeim var þetta líka framlag
til þess að viðhalda menningararf-
inum. Það þarf nefnilega líka að
sinna þessu andlega og menningar-
lega. Börnin voru svo áhugasöm og
þarna voru virkilega hæfileikarík
börn inni á milli. Svo varð þetta líka
smá æfing í lýðræði. Einn daginn
var nefnilega kallað á mig af vörðun-
um við herstöðina sem við bjuggum
í og þá voru nokkrir strákar komn-
ir með bænaskjal þar sem þeir ósk-
uðu eftir því að það yrði framhald af
myndlistar námskeiðinu sem varð
úr fyrir 50 börn,“ segir Magnea og
brosir.
„Fólk er bara fólk“
„Mér þykir rosalega vænt um
Afganistan og þar hitti ég fjölda
flotts fólks með góða kímnigáfu.
Það var mikil birta yfir því, þrátt fyrir
öll þessi harðindi sem það þurfti
að búa við,“ segir Magnea og bætir
við að fólk um allan heim eigi mun
meira sameiginlegt en ekki.
„Ég upplifi miklu meira
sameigin legt hjá mér og því fólki
sem ég hitti heldur en eitthvað sem
greinir okkur að. Alls staðar þar sem
maður kemur hittir maður fólk sem
maður tengir við og kynnist og á
samleið með. Það skiptir ekki máli
hvort það sé karl eða kona eða
af hvaða þjóðerni eða trú það
er, það er bara þessi tenging.
Þetta gerist alls staðar. Ég get
hitt einhvern á Íslandi sem er
miklu ólíkari mér en mann-
eskja sem ég hitti í Afganistan.
Því þetta snýst ekki um þjóðerni
heldur þessar mannlegu tilfinn-
ingar og kenndir sem við erum
öll með. Fólk er bara fólk. Við
getum alveg verið ólík að upp-
lagi sem einstaklingar og auð-
vitað erum við mótuð af mis-
munandi menningu og ólíkum
félagslegum og efnahagslegum
aðstæðum en í grunninn erum
við öll eins; við þráum virðingu
og viðurkenningu og höfum mjög
sterka tilfinningu fyrir því hvað
er réttlátt og hvað er óréttlátt. Og
þó svo að fólk sem býr í óréttlátu
samfélagi sætti sig kannski við það
upp að vissu marki þá gerir það sér
alveg grein fyrir óréttlætinu.“
Konur, friður og öryggi
Árið 2010 fór Magnea til Bosníu
og Hersegóvínu. Þangað fór hún á
vegum UN Women til að byggja upp
verkefnið Konur, friður og öryggi,
og á tíma hennar í landinu fjölgaði
verk efnum á vegum stofnunarinnar
úr einu í tólf.
„Dæmi um verkefni sem við
studdum voru félagasamtök sem
voru að skrásetja framlag kvenna
til friðaruppbyggingar í Bosníu og
Hersegóvínu. Friðarsamningarnir
eftir stríðið voru gerðir árið 1995
og það var engin kona sem kom að
samningunum, tók þátt í samningu
þeirra eða skrifaði undir þá, og þrátt
fyrir að allir viti um stríðsnauðgan-
irnar sem áttu sér stað þá er ekki
minnst á þær í friðarsamningunum.
Það var ekki fyrr en ellefu árum eft-
ir að stríðinu lauk sem konur fengu
viðurkenningu samkvæmt lögum á
að hafa verið borgarleg fórnarlömb
stríðs.“
Ættleiddi sinn eigin son
Talið er að yfir 50 þúsund kon-
um hafi verið nauðgað í stríð-
inu en fjölmörgum konum var
haldið föngnum í svokölluðum
nauðgunar búðum þar sem þær
voru beittar kynferðislegu ofbeldi
oft á dag en tilgangurinn var með-
al annars sá að gera þær óléttar
„Auðvitað eru
það konurnar
í löndunum sem við
störfum í sem eru
eldhugarnir
Mikilvægt að næra andann Magnea hefur starfað í Afganistan, Bosníu og Hersegóvínu og Kosóvó á vegum Alþjóðafriðargæslunnar og
UN Women en eitt af því sem hún gerði var að halda myndlistarnámskeið fyrir 250 börn í Afganistan sem vakti mikla lukku. Myndir úr einKaSaFni