Dagblaðið Vísir - DV - 27.06.2014, Síða 61

Helgarblað 27.–30. júní 2014 Menning 45
Rafrækjur og risasýningar
n Roth-feðgar hanna og smíða fyrir Hauser & Wirth Somerset n 200.000 manns á sýningu á Ítalíu
listarmanni, Hrafnhildi Hólmgeirs-
dóttur hönnuði og prófessor Goddi
Magnússyni. Rafrækjuverkstæðið
varð til í kringum samstarf Odds og
Davíðs en þeir hafa meðal annars
átt opnunaratriðið á LungA síðustu
tvö ár.
„Vegna anna hjá meðlimum Raf-
rækjuverkstæðisins höfum við þurft
að láta nokkra gjörninga niður falla
en með haustinu verður lagt á ráð-
in,“ segir Oddur en Rafrækjuverk-
stæðið mun meðal annars halda úti
útvarpsstöð á Seyðisfirði í sumar.
„Dagana 22.–27.júlí verður opnuð
útvarpsstöðin Radio Tower Seyðis-
fjörður í samstarfi við Tækniminja-
safn Austurlands. Þar verður boðið
upp á viðtalsþætti tengdum iðnaði
og menningu.“ Þá segir Oddur að í
vinnslu sé að opna Rafrækjuþjón-
ustuna. „Rafrækjuverkstæðið mun
reka Rafrækjuþjónustuna en þar
er njósnað um listamenn fyrir aðra
listamenn og hugmyndum stolið.“
Um jólin gaf Rafrækjuverkstæðið
út bókina Rafrækjuverkstæðið Vol.1
þar sem er að finna yfirlitsmyndir
yfir síðustu tvö starfsár. „Bókin er nú
ófáanleg vegna eftirspurnar en við
stefnum á að gefa út nýja bók fyrr en
seinna.“
Róin á Seyðisfirði
Roth-feðgar, Björn og synir hans
Oddur og Einar, eru með vinnu-
stofur víðs vegar um Ísland þar sem
þeir vinna að list sinni. Þeir vinna
til dæmis mikið á Seyðisfirði. Það
er ein af ástæðum þess að Björn er
með verk á sumarsýningu Skaft-
fells eins og fram kom í upphafi.
Sýningin heitir RÓRÓ og er þar að
finna listamenn sem tengjast Skaft-
felli á einn eða annan hátt en Björn
er einn af stofnendum Skaftfells. n
Stærðarinnar verk Hér má sjá mynd innan úr sýningarsal HangarBicocca sem er
15.000 fermetrar.
Björn og Oddur Roth Hanna og smíða
bar og veitingastað í Hauser & Wirth Somer-
set menningarmiðstöðinni í Englandi.
Mynd BjaRni GRíMSSOn
Þ
essa dagana er þess minnst
að 100 ár eru liðinn frá því
Gavrilo nokkur Princip stóð
fyrir utan bakarí í Bosníu
og hugðist fá sér eitthvað í
gogginn til að hressa sig við eftir að
tilræði hans við Franz Ferdinand,
ríkisarfa Austurríkis, mistókst. Og
þá á sér stað atvik sem var svo ótrú-
verðugt að það gæti aðeins átt heima
í raunveruleikanum. Bifreið ríkis-
arfans nemur staðar beint fyrir fram-
an hann, án fylgdarliðs og hafði villst
af leið. Princip leggur frá sér vínar-
brauðið og tekur upp byssuna. Af-
leiðingarnar létu ekki á sér standa.
Stríðið sem fylgdi í kjölfarið á
morðinu á Franz Ferdinand kost-
aði milljónir manna lífið. Barist var
í Frakklandi og allt til Mið-Aust-
urlanda og Afríku, og jafnvel Ís-
lendingar fóru ekki varhluta af.
Líklega hafa aldrei jafn margir Ís-
lendingar barist í einu stríði og flestir
í Kanadaher, svo um tíma var íhug-
að að stofna séríslenska herdeild
þar í landi. Ekki varð úr, en um 1.200
landa okkar börðust á vesturvíg-
stöðvunum undir fána Kanada fyr-
ir því.
Hernaður á tímum
hnattvæðingar
Þessa dagana er hildarleiksins víða
minnst í Evrópu og var sjálf Ang-
ela Merkel nýlega viðstödd opn-
un sýningar í Deutsches Histor-
isches Museum í Berlín. Sýningin
hefst rétt fyrir upphaf hildarleiks-
ins, á tímabili sem um margt minn-
ir á okkar eigið. Lönd heims voru al-
mennt talin of samofin efnahagslega
og nútímavopn of hrikaleg til þess að
nokkrum dytti í hug að hefja stríð. Og
síðan brá Gavrilo sér út úr bakaríinu.
Á sýningunni eru teknar fyrir 15
mismunandi vígstöðvar, allt frá fræg-
um orrustum við Verdun og Somme
til minna þekktra átakasvæða í ný-
lendum Þjóðverja í Afríku eða í Ölp-
unum á landamærum Austurríki
sog Ítalíu, sem er eitthvað erfiðasta
landslag sem hugsast getur til að há
heimsstyrjöld í. Áhugaverðast eru
þó ekki endilega átökin sjálf, held-
ur ástæðan fyrir þeim. Ólíkt síðari
heimsstyrjöld, þar sem línur voru
skýrar, er enn þann dag í dag erfitt að
skilja um hvað var verið að berjast, og
það þrátt fyrir heila öld af sagnfræði-
rannsóknum. Í friðarsamningun-
um var Þjóðverjum gert að taka á sig
alla sökina, sem fór víst enn meira í
taugarnar á þeim en landamissirinn
eða stríðskaðabæturnar sem þeim
var gert að greiða.
Stríð sem enginn
vildi og enginn skildi
Hvað áttu þá þjóðir Evrópu sökótt
við hver aðra, svo að þær voru reiðu-
búnar að berjast til síð-
asta manns í stríði
sem enginn vildi og
enginn skildi? Til
að hvetja menn
áfram tóku stríðs-
aðilar sér áróð-
urinn í nyt, sem var fundinn upp
í sinni nútímamynd einmitt hér.
Lengst gengu Bretar, enda voru þeir
með her sjálfboðaliða frekar en her-
skyldu og þurftu því mest á áróðri
að halda. Myndin af hinum hug-
djarfa Kitchener foringja að hvetja
menn áfram er líklega álíka vel þekkt
og ímyndin af hinum blóði drifna
Húna, sem átti að tákna Þýskaland.
Þjóðverjar töpuðu áróðursstríð-
inu strax í upphafi með innrás sinni í
hina hlutlausu Belgíu. Þetta var brot
á stríðsreglum sem dró Breta inn
í stríðið. Næstu stóru mistök voru
svo að sökkva skipum hlutlausra
þjóða, sem leiddi til stríðsyfirlýsingar
Bandaríkjanna og gerði endanlega
út af við sigurlíkur Þýskalands.
Áróður Þjóðverja þótti hálf barna-
legur í samanburðinum, og á sýn-
ingunni gefur einmitt að líta barna-
bækur sem eiga að mennta æskuna
um nauðsyn átakanna. Þýskaland
og Austurríki eru hér litlir krakk-
ar sem leika sér fallega í garði á
meðan serbneskur óknyttadreng-
ur, sitjandi á öxl-
um rússnesks
risa, pirrar þá
með priki.
Austurríki
ákveður að
kenna hon-
um lexíu á meðan sá þýski klæðir sig
í stígvél til að takast á við Bretland
og Frakkland sem ulla á þá hinum
megin frá.
Hryðjuverkamaður í heiðursreit
Og maður getur ekki varist þeirri
hugmynd að stríðið allt hafi ver-
ið hálfgerður barnaskapur, nema
að í stað þess að vera með prik voru
menn með vélbyssur og eiturgas.
Enginn fékk á endanum það sem
hann vildi, kóngahús Mið-Evrópu
misstu krúnur sínar og Bretland
og Frakkland veiktust svo mjög að
dagar þeirra sem heimsveldi voru
brátt talin, þó þurft hafi annað stór-
stríð fyrir náðarhöggið.
Aðeins einum manni tókst ætl-
unarverk sitt. Gavrilo Princip þótti of
ungur til að vera líflátinn og dúsaði
því í austurrísku fangelsi öll stríðsár-
in. Hann lést vorið 1918 af berklum,
en undir lok árs var ríkið Júgóslav-
ía stofnað undir forystu Serba og á
rústum Austurríska veldisins. Pr-
incip var jarðaður í heiðursreit hins
nýja ríkis og verður því aðgerð hans
að teljast eitthvert best heppnaða
hryðjuverk sögunnar, sem knésetti
það stórveldi sem því var beint gegn
og leiddi til stofnunar þess ríkis sem
sóst var eftir.
Og þó hlýtur mað- ur að spyrja
sig, að ef
Gavrilo
hefði
vitað
hvernig
myndi fara, hefði
hann þá ekki lagt
frá sér byssuna
og haldið aftur inn
í bakaríið og feng-
ið sér kaffibolla í
staðinn? n
Valur Gunnarsson
valurgunnars@gmail.com
Best heppnaða
hryðjuverk sögunnar
n 100 ár liðin frá skotunum í Sarajevó n Sýning í Berlín
„Áhugaverðast eru
þó ekki endilega
átökin sjálf, heldur
ástæðan fyrir þeim
15 mismunandi
vígstöðvar Á sýn-
ingunni eru teknar fyrir 15
mismunandi vígstöðvar,
allt frá frægum orrustum
við Verdun og Somme
til minna þekktra
átakasvæða í nýlendum
Þjóðverja í Afríku eða í
Ölpunum á landamærum
Austurríkis og Ítalíu.
Áróðursplakat
úr stríðinu
Angela Merkel var
nýlega viðstödd
opnun sýningar í
Deutsches Histor-
isches Museum í
Berlín.