Dagblaðið Vísir - DV - 12.08.2014, Blaðsíða 16

16 Fréttir Erlent Vikublað 12.–14. ágúst 2014
N
útíma matvælaiðnaður hef-
ur tekið stakkaskiptum síð-
ustu ár og áratugi. Með til-
komu verksmiðjubúskapar
hafa áhrif matarframleiðslu,
þá sérstaklega kjötframleiðslu, á
umhverfið margfaldast. Í dag snýst
þessi búskapur um bestun, það er
að segja, að afrakstur af dýrum sem
ræktuð eru til manneldis verði sem
mestur.
Framleiða 99% af kjöti sem
neytt er í Bandaríkjunum
Í úttekt Business Insider um verk-
smiðjubú sem þessi kemur fram að
rúmlega 15.000 slík bú sé að finna
í Bandaríkjunum. Þar búa dýrin á
svokölluðum „feedlots,“ sem eru af-
girt svæði þar sem þúsundir dýra
búa á sama tíma, í þröngum plássum
og oft við slæman og dapurlegan að-
búnað. 99% allra dýra sem notuð eru
til kjötframleiðslu í Bandaríkjunum
koma frá búum sem þessum.
Þessi bú eru að vissu leyti lík því
hvernig borgir voru uppbyggðar á
öldum áður, segir rithöfundurinn
Michael Pollan, en hann skrifaði
bókina The Omnivore‘s Dilemma,
sem fjallar um matarvenjur nútíma-
mannsins, sem hafa orðið flóknari
og flóknari samfara auknu fæðuúr-
vali. Í bókinni lýsir Pollan búunum
sem „troðfullum, illa lyktandi, með
opnum holræsum og ómalbikuðum
vegum.“ Hann segir loftið umhverfis
búin rykmettað og skítugt.
Snýst allt um
hámarksafrakstur
Síðustu ár hefur breski listamaður-
inn Mishka Henner safnað saman
myndum af búum sem þessum til
að varpa ljósi á starfshættina, sem
eru huldir almenningi að miklu leyti.
Myndirnar eru teknar með hjálp
gervihnatta og veita sláandi sýn á
þau umhverfisáhrif sem búin hafa.
Henner segir að búin séu góð
leið til að sýna hvernig heimur mat-
vælaframleiðslu er í dag. „Þetta er
hagkvæmt kerfi sem er hannað til
þess að ná hámarks afrakstri. Þetta er
sá heimur sem við lifum í í dag. Við
viljum geta náð hámarks afrakstri
af öllu, sama hvaða iðnað er um að
ræða,“ sagði Henner um myndirnar.
Í vandræðum með eitraðan
úrganginn
Myndirnar eru vissulega sláandi og
á þeim sést hvernig framleiðendur
eru í vandræðum með úrganginn
frá búskapnum og bregða á það ráð
að búa til það sem kallað hefur ver-
ið „mykjulón.“ Þar safnast saman all-
ur úrgangur dýranna. Hann er ekki
hægt að nýta sem áburð þar sem
í honum er hátt hlutfall fosfórs og
köfnunarefna. Þessi lón geta verið
mjög skaðleg umhverfinu þar sem
í þeim er aragrúi af öðrum skaðleg-
um efnum, bæði lífrænum og ólíf-
rænum. Til að mynda hafa fundist
sýklalyf, skordýraeitur og sjúkdóm-
ar í lónum sem þessum. Í skýrslu
Umhverfisstofnunar Bandaríkjanna
kemur fram að í ríkjum þar sem
mörg verksmiðjubú er að finna komi
upp alvarleg vandamál tengd vatns-
bólum að meðaltali 20 til 30 sinnum
á ári. Að auki valda búin mikilli loft-
mengun.
Þessi mikla mengun hefur haft
ýmis efnahagsleg áhrif á svæði innan
þessara ríkja og hefur fasteignaverð
til dæmis fallið mikið, samkvæmt ný-
legum könnunum.
Nánast útilokað að afhjúpa
vandamálið
Lagaumhverfi Bandaríkjanna í þess-
um efnum er þó fremur hliðhollt
fyrir tækjunum. Til eru nokkurs kon-
ar and-uppljóstrunarlög, sem eru
oft kölluð „ag-gag“ lög, sem banna
til dæmis allar hljóð- og mynd-
bandsupptökur innan búanna, sama
hvort þær séu opinberar eða gerð-
ar leynilega. Ef lögin eru brotin geta
viðurlögin verið hörð og geta þeir
sem brjóta þau átt von á árs fangels-
isvist og sekt sem nemur að hámarki
5.000 Bandaríkjadölum.
Þar sem Henner nýtti sér gervi-
hnattatækni við að mynda búin, og
er þar af leiðandi ekki að fara í leyfis-
leysi á land verksmiðjanna, er hann
ekki að brjóta þessi fyrrnefndu lög.
Hann hefur þó verið varaður við því
að hann gæti fengið á sig lögsókn
vegna myndanna. Lögin eru einmitt
ástæðan fyrir því hversu lítið al-
menningur veit í raun um hvað fram
fer á búum sem þessum.
Dýraverndunarsinnar hafa þó
ákveðið að fara í hart vegna laganna
og hefur sú barátta staðið yfir í nokk-
ur ár. Deilt er um lögmæti tveggja
slíkra laga í Hæstarétti Bandaríkj-
anna og telja margir að þau brjóti í
bága við stjórnarskrá landsins.
Yfir helmingur ríkja Bandaríkj-
anna hefur gert tilraun til þess að
setja lög sem þessi, en aðeins sjö ríkj-
um hefur tekist það hingað til. n
SnýSt eingöngu um
hámarkSafrakStur
Loftmyndir listamannsins Mishka Henner af afleiðingum verksmiðjubúskapar hafa vakið mikla athygli
Jón Steinar Sandholt
jonsteinar@dv.is
Blóðrautt Lónin eru oft litskrúðug.
Eitraður kokteill Lónin eru uppfull af ýmsum efnum. Í þeim má finna sýklyf, úrgang,
skordýraeitur og ýmsa sjúkdóma.
Afgirt Dýrin fá að vera úti við í afgirtum svæðum, hundruð ef ekki þúsundir saman í einu
plássi.
Líkt og maurabú Loftmynd af verksmiðjubúi sýnir hversu þröngt dýrin búa. Í hverju hólfi
má sjá dökka bletti þar sem drulla og úrgangur hefur safnast saman.
Litskrúðugt Úrgangurinn rennur líkt og á
ofan í stórt lón.
Gríðarstórt Hér sést hversu stór lónin geta orðið. Þau fara ofan í jarðveginn og valda oft
mengun í nálægum vatnsbólum.