Dagblaðið Vísir - DV - 26.09.2014, Qupperneq 24

Útgáfufélag: DV ehf. • Stjórnarformaður: Þorsteinn Guðnason • Ritstjóri: Hallgrímur Thorsteinsson • Ritstjórnarfulltrúi: Ingi Freyr Vilhjálmsson
Umsjónarmaður innblaðs: Sólrún Lilja Ragnarsdóttir • Framkvæmdastjóri : Þorsteinn Guðnason •
Sölu- og markaðsstjóri: Helgi Þorsteinsson • Umbrot: DV ehf. • Prentun: Landsprent • Dreifing: Árvakur
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéttaSkot
512 70 70FR jál S t, ó Háð Dag b l að DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
aðalnÚmeR
RitStjóRn
áSkRiFtaRSími
aUglýSingaR
Sandkorn
24 Umræða Helgarblað 26.–29. september 2014
Tárin trilluðu Við erum ekki
blindfullar
Við erum með
eftirlitsstofnun
Ísland keyrir á Windows 95
María Ellingsen heimsótti styrktarbarn sitt í Tansaníu. – DV Einar Sigurðsson, forstjóri MS, segir MS ekki hafa brotið samkeppnislög. – Kastljós
Afmæli Jóns Steinars
Umræðan um bók Jóns Steinars
Gunnlaugssonar um Hæstarétt Ís­
lands hefur senni­
lega ekki farið
framhjá neinum.
Bókin verður gefin
út á næstu vikum
en byrjað er að
fjalla efnislega um
hana.
Í bókinni fjallar Jón Steinar
með gagnrýnum hætti um Hæsta­
rétt Íslands og samdómara sína
þar en Jón Steinar hlaut kannski
ekki það brautargengi þar sem
einhver kann að hafa búist við og
hætti fyrir aldur fram árið 2012.
Svo skemmtilega vill hins vegar
til að nákvæmlega 10 ár eru liðin
síðan Jón Steinar settist í Hæsta­
rétt Íslands en hann var skipaður
í starfið þann 29. september 2004.
Bókin verður því gefin út á 10 ára
dómaraafmæli Jóns Steinars.
Skrifin um Gift
Stærsta frétt vikunnar á Íslandi er
án vafa úrskurður Samkeppnis­
eftirlitsins um
MS sem sendur
verður til áfrýj­
unarnefndar
samkeppnismála.
Í nefndinni sitja
þau Jóhannes Karl
Sveinsson, Anna
Kristín Traustadóttir og Stefán Már
Stefánsson. Hugsanlegt er að mál­
ið fari fyrir dómstóla eftir úrskurð
nefndarinnar.
Stefán Már skrifaði skýrslu um
starfsemi Fjárfestingarfélagsins
Giftar árið 2009, í nafni Lagastofn­
unar Háskóla Íslands, og fékk sjö
milljónir króna fyrir. Þórólfur Gísla-
son, kaupfélagsstjóri hjá KS, næst
stærsta hluthafa MS, var einn
helsti áhrifamaður Giftar og um
tíma stjórnarformaður félagsins.
Baráttan gegn Dróma
Áralöng barátta Björns Steinbekk
Kristjánssonar gegn fjármálafyrir­
tækinu Dróma varð nokkrum
sinnum fjölmiðla­
efni eftir hrunið.
Vændi Björn
Dróma meðal
annars um hótanir
í sinn garð. Björn
hefur nú unnið
sigur í málinu og
fær lán sitt endurútreiknað líkt og
hann vildi alltaf.
Barátta Björns tók á sig nokkuð
kaldhæðnislega mynd fyrr á árinu
þegar íbúð hans var notuð við upp­
tökur á auglýsingu um skuldaleið­
réttingu ríkisstjórnarinnar. Sjálfur
vildi Björn ekki ræða auglýsinguna
opinberlega en á samskiptamiðl­
um var hent að þessu gaman og
samhengið skensað.
Svakalegt samhengi
Samhengi MS­málsins er svaka­
legt á margs konar hátt. Þannig
er formaður verðlagsnefndar
búvöru, Ólafur
Friðriksson, sem
ákvað að hækka
verðið á mjólk­
inni sem Mjólka
keypti, fyrrver­
andi forstjóri
Kaupfélags Skag­
firðinga sem eignaðist félagið í
kjölfar hækkunarinnar.
Ólafur var fyrirrennari Þórólfs
Gíslasonar á Sauðárkróki og
er einn af hans nánustu sam­
starfsmönnum til margra ára.
Störfuðu þeir meðal annars
saman að málefnum fjárfestingar­
félagsins Giftar á sínum tíma. Allir
þræðirnir í MS­málinu liggja því á
endanum á Krókinn.
Í
sland keyrir á Windows 95, löngu
úreltu og handónýtu stýrikerfi.
Snillingarnir sem sögðust vera
að uppfæra kerfið upp úr alda­
mótum með nýjum ævintýralegum
útlandasamböndum vissu ekkert hvað
þeir voru að gera og kerfið hrundi í
andlitið á okkur. Sumir hlutar þess,
eins og alþjóðatenging fjármálakerf­
isins, löskuðust þá svo illilega að við
neyddumst til að fara í enn forneskju­
legra stýrikerfi, og þar höngum við
enn. Sá hluti er einfaldlega enn ekki
kominn í lag sex árum eftir hrunið.
Aðrir hlutar hafa grotnað niður, til
dæmis heilbrigðis­ og menntakerf­
ið, á meðan gömul apparöt landbún­
aðar og sjávarútvegs, sem líður best í
ógagnsæjum og flóknum notendavið­
mótum gamla kerfisins, mala gull.
Þetta er mjög leiðinlegt að horfa
upp á og fýluaukandi vegna þess
að hrunið gaf okkur þrátt fyrir allt
einstakt tækifæri til að nútímavæða
Ísland, uppfæra stýrikerfið, smíða
okkur nýtt, opið og traust kerfi sem
virkaði.
En, nei, „computer says no“. Allar
tilraunir til að uppfæra íslenska
stjórnkerfið eftir hrun leystust upp í
allsherjar þjóðarrifrildi og fýlu, sem
stendur enn, og það undir stjórn ungs
forsætisráðherra sem ætlaði þvert á
móti að „virkja samtakamátt þjóðar­
innar og vinna gegn því sundurlyndi
og tortryggni sem einkennt hefur ís­
lensk stjórnmál og umræðu í samfé­
laginu um nokkurt skeið,“ eins og seg­
ir í upphafsorðum stefnuyfirlýsingar
ríkisstjórnarinnar.
Í stað þess að vinna að inn­
leiðingu á nútímalegri og opnari að­
ferðum virðumst við vera föst í óskilj­
anlegu kerfisstoppi. Ísland er ónýtt
– varð frasi vikunnar sem komst á
flug úr bloggpistli þar sem ráða­
mönnum var líka sagt að éta skít. Á
sama tíma fá röksemdir Gunnars
Smára Egilssonar fyrir því að Ísland
aflýsi sjálfstæðu lýðveldi og fari undir
stjórn Noregs byr undir báða vængi.
Fólk sem hefur sloppið frá Íslandi í
dag yfir í eðlilegra umhverfi hefur líkt
léttinum sem því hefur fylgt við það
að vakna af upp af martröð.
Það er áhyggjuefni þegar svona
almenn og langvinn óánægja grefur
um sig á tímum sem samkvæmt hægt
batnandi hagstærðum ættu að vera
batnandi. Slíkt er ávísun á áfram­
haldandi landflótta og spekileka sem
við höfum ekki efni á. Væntingavísi­
talan sem hafði hægt og bítandi stig­
ið frá hruni stendur nú í stað.
Það er enn meira áhyggjuefni
þegar ráðandi öfl virðast ekki ætla að
taka á stöðunni út frá þeim grund­
vallarfeilum sem liggja í óbreyttu
ástandi. Og það er ástæða til að ótt­
ast að umfjöllunin um samkeppn­
islagabrot Mjólkursamsölunnar gegn
Mjólku, og sá ömurlegi veruleiki sem
umfjöllun DV í dag lýsir í því máli, verði
þannig ekki sú vakningarhringing sem
þessi ríkisstjórn þarf. MS­málið sýnir
okkur betur en flest annað þá úldnu
forneskju sem íslenskt stjórnkerfi get­
ur verið. Það er eins og sneiðmynd af
meininu í kerfinu.
Ríkisstjórnin hefur líklega ekki
nema eitt tækifæri í viðbót, áður
en massinn gefst endanlega upp á
henni, til að efna áðurnefnt heit sitt
um að virkja samtakamáttinn. Slíkt
tækifæri býr hún aðeins til sjálf og
getur bara snúist um það að gefa
skýrt til kynna að nú eigi að hverfa frá
gamla tímanum.
Góð byrjun í því væri að skipta
um landbúnaðarforritið í stjórnkerf­
inu og setja alvöru kraft í að upp­
færa stýrikerfið til dæmis samkvæmt
nokkrum tillögum sem komið hafa
frá Samráðsvettvangi um aukna hag­
sæld, þessum þverpólitíska og þver­
faglega vettvangi sem nú reynir að
finna leiðir til að tryggja hagsæld Ís­
lendinga til lengri tíma litið.
Í tillögunum er til dæmis kallað
eftir þessu tvennu: Skilvirku stuðn­
ingskerfi landbúnaðar í landinu og
aukinni samkeppni í búvörumarkaði.
Þetta lætur ekki mikið yfir sér en gæti
breytt öllu. n
H
elstu óvinir almennings
á Íslandi – skilið sem þeir
sem gera hluti sem ganga
þvert gegn hagsmunum
meirihluta þess fólks sem
býr í landinu – eru ekki kapítalist­
arnir sem græða peninga á frjálsum
markaði og grilla svo á kvöldin, þeir
sem kaupa hlutabréf í fyrirtækjum
með það fyrir augum að hagnast á
því eða sjá viðskiptatækifæri sem þeir
stökkva á með góðum árangri.
Hvað er í raun slæmt við það ef
einhver maður sem á pening tekur
þátt í hlutafjárútboði hjá fyrirtæki,
sem er verið að skrá á markað, og fjór­
faldar fjármuni sína á tilteknum tíma?
Ég sé hugsanlegt fréttnæmi í því en ég
hef enga sérstaka skoðun á því. Þetta
er bara maður sem er að græða pen­
ing. Ég sef hvorki betur né verr vit­
andi að hann Páll græddi eða tapaði
milljarði á viðskiptum með hluta­
bréf í Marel þó að mér finnst kannski
áhugavert að fá að vita það.
Var eitthvað að því í sjálfu sér að
Björgólfsfeðgar komust í álnir með
því að byggja upp og selja bruggverk­
smiðju í Sankti Pétursborg til Heine­
ken? Var eitthvað að því í sjálfu sér
þegar Árni Hauksson og Hallbjörn
Karlsson seldu Húsasmiðjuna til
Baugs og græddu fullt af pening­
um? Hverjum fannst í sjálfu sér nei­
kvætt að Skúli Mogensen og Co. seldu
Nokia fjarskiptafyrirtæki árið 2008
og högnuðust um nokkra milljarða?
Væri eitthvað athugavert ef eigendur
Plain Vanilla seldu fyrirtækið til fjár­
festa og innleystu mikinn hagnað?
Menn sem hagnast með því að koma
auga á eða búa til viðskiptatækifæri
á frjálsum markaði geta sannarlega
verið mikilvægir og góðir fyrir samfé­
lög – nú hljóma ég örugglega eins og
Hannes Hólmsteinn.
Slíkir menn sem vinna á frjálsum
markaði eru ekki óvinir almennings
því hagnaður þeirra er ekki búinn til
með því að brjóta á almenningi. Þeir
vinna á frjálsum markaði, og tapa á
frjálsum markaði eftir atvikum – eins
og Björgólfur eldri gerði í raun áður
en þeir feðgar héldu til Rússlands.
Hagnaður þeirra eða tap er fólki ekki
endilega tilfinningamál þó að við­
skiptasýsl þeirra sé vissulega frétta­
matur. Til þess að þeir verði óvinir
almennings þarf annað og meira að
koma til: Þeir þurfa að vinna beint
gegn hagsmunum almennings.
Ég hef velt því fyrir mér síðastliðin
ár í kjölfar hrunsins og í ljósi enda­
lausra frétta sem birst hafa í fjölmiðl­
um um tap og hagnað manna í við­
skiptalífinu hvaða tilfinningar ég ber
til þess þegar vel gengur eða þegar
illa gengur hjá mönnum í viðskiptalíf­
inu. Sannleikurinn er sá að þessar til­
finningar eru ekki mjög sterkar en al­
mennt séð er auðvitað betra þegar vel
gengur hjá mönnum en illa. Ég man
eftir því á árunum fyrir hrun að hagn­
aðartölurnar hjá FL Group, Atorku,
Milestone eða Fons hreyfðu ekki við
mér og mér var eiginlega alveg sama
um hvort eitthvert íslenskt fyrirtæki
væri í útrás eða ekki. Auðvitað vissi
maður ekkert hvað var í gangi í raun
hjá þessum fyrirtækjum og vissulega
áttaði maður sig ekki á slæmum af­
leiðingum afdrifa þessara félaga fyrir
líf fólks í landinu. En per se þá var
manni sama um hagnaðartölurnar;
þetta kom manni varla við. Svo kom
bankahrunið og þá breyttist þessi
heimsmynd umtalsvert.
Tilfinningarnar tikka hins vegar
inn hjá mér þegar stjórnmál og spill­
ing byrja að spila inn í hagnað fjár­
festa og einkafyrirtækja. Þegar þræðir
pólitísks valds og auðvalds byrja að
tvinnast saman og fyrir liggur mis­
notkun á aðstöðu eða einokunar­
stöðu sem fengin er í krafti pólitísks
valds og pólitískrar völdunar. Þegar
slíkir þræðir tvinnast saman vegna
fjárhagslegra hagsmuna einhvers
fyrirtækis og koma beint niður á al­
menningi og buddu hans þá er stað­
an önnur en þegar Páll græðir millj­
arð á Marel. Þegar aðstöðubraskið
teygir sig ofan í vasa almennings. Þar
liggur ein helsta meinsemd íslensks
samfélags, ekki í hagnaði eða um­
svifum einkafjárfestisins sem stendur
utan við hinn pólitíska leikvöll.
Nákvæmlega slíkar tilfinningar
komu upp hjá mér í byrjun vikunn­
ar út af úrskurði Samkeppniseftirlits­
ins um samkeppnislagabrot Mjólkur­
samsölunnar gagnvart Mjólku.
Þar er um að ræða einokunarfyrir­
tæki í mjólkuriðnaði, sem nær all­
ir Íslendingar verða að versla við og
sem er með 95 prósenta markaðs­
hlutdeild, sem misnotar aðstöðu
sína gagnvart litlum samkeppnis­
aðila með það fyrir augum að drepa
samkeppni á markaði. Tilfinningarn­
ar verða síst minni þegar Mjólkur­
samsalan er talin hafa gert þetta til
að ganga erinda einkafyrirtækisins
Kaupfélags Skagfirðinga sem er stór
hluti í MS. Slíkir viðskiptahættir koma
sannarlega niður á neytendum, á al­
menningi, því þeir drepa samkeppni,
ýta undir áframhaldandi fákeppni á
grundvelli einokunar og leiða ekki til
lækkunar vöruverðs.
Þegar við myndina bætist að það
eru ráðamenn í Framsóknarflokknum
sem um árabil hafa valdað óbreytt
ástand í mjólkuriðnaði á Íslandi,
og í reynd allri framleiðslu og versl­
un með búvörur, þá verða tilfinn­
ingarnar ennþá sterkari. Fyrir hvern
er þessi flokkur að vinna? Ekki fyrir
kjósendur sína, ekki fyrir neytendur í
landinu, ekki fyrir almenning? Hann
gætir hagsmuna örlítils hóps manna,
meðal annars stjórnenda Kaupfélags
Skagfirðinga, sem hefur ríka hags­
muni af því að halda óbreyttu ástandi
í landbúnaðar­ og búvörumálum. Af
hverju eru ennþá til kaupfélög á Ís­
landi, hagsmunir hverra eru valdaðir
af Framsóknarflokknum?
Og ekki bara það að þessi hópur
vilji halda óbreyttu ástandi þvert
gegn hagsmunum stórs meirihluta
almennings þá misnotar mjólkur­
fyrirtækið sem þessi hópur stýrir líka
aðstöðu sína til að drepa samkeppni
á markaði sem nú þegar einkennist
af algjörri fákeppni. Ekki er bara nóg
að halda óbreyttu ástandi heldur þarf
að halda algjörri einokun og hafa fá­
keppnina ríkjandi.
Þetta – Framsóknarflokkurinn er
í broddi fylkingar – eru réttnefndir
óvinir almennings því það sem þeir
gera miðar ekki að því að gæta að og
bæta almannahag heldur þvert á móti
að standa vörð um einkahagsmuni.
Úrskurður Samkeppniseftirlitsins
sýnir þetta svo svart á hvítu; í hon­
um endurspeglast allt það versta sem
Framsóknarflokkurinn stendur enn­
þá fyrir, tæpum 100 árum eftir stofn­
un þess flokks.
Framsóknarflokkurinn stendur
beinlínis í vegi fyrir verslunar­ og
markaðsfrelsi í íslensku samfélagi
og er þar af leiðandi vegatálmi fyrir
áframhaldandi framþróun íslensks
samfélags. Svo ekki sé nú talað um
það spillingardíki sem þessi flokkur
er, og úrskurður Samkeppniseftirlits­
ins er enn ein sorgleg staðfestingin
á, sem aftur stendur í vegi fyrir fram­
þróun gagnsærra og heilbrigðara
pólitísks lífs í landinu. Ég bara skil
ekki hvernig fjórðungur þjóðarinnar
getur stutt þetta stjórnmálaafl. n
Óvinir almennings„Framsóknar-
flokkurinn stendur
beinlínis í vegi fyrir versl-
unar- og markaðsfrelsi í
íslensku samfélagi og er
þar af leiðandi vegatálmi
fyrir áframhaldandi fram-
þróun íslensks samfélags.
Ingi Freyr Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Kjallari
Guðfinna Guðmundsdóttir framsóknarkona svarar fyrir upptöku. – Harmageddon
Leiðari
Hallgrímur Thorsteinsson
hallgrimur@dv.is
„ Allar tilraunir til að
uppfæra íslenska
stjórnkerfið eftir hrun
leystust upp í allsherjar
þjóðarrifrildi og fýlu