Dagblaðið Vísir - DV - 30.08.2013, Blaðsíða 25

Umræða 25Helgarblað 30. ágúst–1. september 2013
Farnir að líkjast sjálfum sér
N
ú líður að því að hag­
ræðingarnefndin margróm­
aða skili tillögum sínum um
sparnað og niðurskurð hjá
hinu opinbera. Um svipað leyti lítur
fjárlagafrumvarpið dagsins ljós. Fáar
vísbendingar eru um hvað í vænd­
um er hvað varðar framlag til sam­
félagsþjónustunnar. Báðir stjórnar­
flokkarnir hafa þó lofað því að styrkja
innviði samfélagsins og nægir í því
sambandi að vísa til þverpólitískrar
vinnu um málefni löggæslunnar sem
kynnt var í apríl en niðurstaðan úr
þeirri vinnu var sú að auka yrði fram­
lag til löggæslunnar um rúma þrjá
milljarða á ári. Öll þekkjum við lof­
orðin um að styrkja heilbrigðisþjón­
ustuna og menntakerfið að ekki sé
minnst á loforð og heitstrengingar
um niðurfærslu lána, nú síðast ítrek­
að af forsætisráðherra í byrjun vik­
unnar. Hvernig á að fjármagna þær
aðgerðir er enn hulin ráðgáta.
Frá samfélagi til eignafólks
Nú bregður svo við að nánast allar
ákvarðanir ríkisstjórnarinnar í
skattamálum ganga út á að draga
úr fjárhagsgetu ríkissjóðs og þar
með að standa við hin sveru loforð.
Þannig ákvað stjórnarmeirihlutinn
að afsala ríkissjóði auðlindatekjum
frá útgerðinni upp á tíu milljarða á
yfir standandi ári og því næsta. Það
var að sögn gert vegna þess að út­
gerðarfyrirtækin væru skuldsett og
aðþrengd. Eflaust er vafasamt að al­
hæfa um stöðu sjávarútvegsfyrir­
tækja og þá einnig af hvaða rót
skuldsetning þeirra er. Ein rót efna­
hagshrunsins á sínum tíma var án
efa sú að „verðmæti“ af óveiddum
afla framtíðarinnar voru færð upp
úr sjónum og fjárfest í fjármálafyrir­
tækjum sem síðan fóru í þrot. Kvóta­
veðin voru þannig glötuð og orðin
að innistæðulausri skuld. Útgerðar­
fyrirtækin hafa síðan hamrað á því
að þetta verði að hafa í huga þegar
gjaldtaka fyrir aðgang að sjávarauð­
lindinni er ákveðin. Við hljótum hins
vegar að líta svo á að mótun fram­
tíðarstefnu í auðlindamálum verði
byggð á heildarhagsmunum og al­
mennri greiðslugetu sjávarútvegsins.
Síðan kom það jú í ljós eftir allan
harmagrátinn innan þings og utan
að ekki eru fyrirtækin eins illa sett og
margir vildu vera láta. Þannig greiddi
útgerðarfyrirtæki í Vestmannaeyjum
eigendum sínum nýlega arð upp á
eitt þúsund og eitt hundrað milljónir
króna og frá Samherja berast fréttar
af meiri gróða en nokkru sinni! Þess­
ir peningar, sem eru til komnir vegna
sameiginlegrar eignar þjóðarinn­
ar, hefðu betur ratað niður í tóman
ríkis vasann.
Fleiri dæmi mætti nefna um gjaf­
mildi ríkisstjórnarinnar í garð hinna
aflögufæru á meðal vor. Þannig var
eitt af fyrstu verkum hennar að af­
sala ríkissjóði hálfum öðrum millj­
arði með því að falla frá sköttum af
ferðaþjónustu, sem er jú sú atvinnu­
grein sem best blómstrar um þessar
mundir.
Lítilmagnar ríkisstjórnarinnar
Síðan kom auðlindaskattsútspilið.
Fjármálaráðherra lýsti því yfir að
ekki yrði framhald á því að skatt­
leggja þá sem sitja á miklum eignum
með auðlegðarskatti. Málavextir eru
þessir: Fyrrverandi ríkisstjórn setti
á svokallaðan auðlegðarskatt sem
er þannig skilgreindur að einhleyp­
ingar sem eiga hreina eign umfram
75 milljónir króna borga 1,5% í ríkis­
sjóð og 2% af hreinni eign umfram
150 milljónir króna. Hjá hjónum er
eignamarkið 100 milljónir og skal þá
greitt 1,5% upp að 200 milljónum en
2% eftir það.
Þetta skilaði ríkissjóði rúmum
sex milljörðum árið 2012. Munar um
minna.
Forsíða DV síðastliðinn mánu­
dag sagði sína sögu um þennan
auðlegðarskatt. Á myndrænan hátt
sáum við fyrir hverja þessi ríkis­
stjórn starfar. Birtar voru myndir
af nokkrum greiðendum skatts­
ins, stóreignafólki, skjólstæðingum
þessarar ríkisstjórnar.
Sér til málsbóta sagði ríkisstjórnin
að auðlegðarskatturinn hefði verið
tímabundin ráðstöfun en auk þess
væri hann ósanngjarn, eignamarkið
væri of lágt. Fjármálaráðherrann
bætti við að álitamál væri hvort
skatturinn stæðist eignarréttar­
ákvæði stjórnarskrárinnar! Öllu var
tjaldað til svo verja mætti hina skatt­
píndu lítilmagna.
Þessu er til að svara að ef eigna­
mörk skattsins eru of lág þá má að
sjálfsögðu endurskoða þau. Sjálfum
finnst mér ekki rétt að gera greinar­
mun á einstaklingum og hjónum
og fyrir mitt leyti vil ég ekki þvinga
einstakling út úr íbúðarhúsnæði eft­
ir fráfall maka. Skatturinn má ekki
verða þessa valdandi. En gleymum
því ekki að hann kemur aðeins á
hreina eign umfram framangreind
mörk. Einsklingur sem á 85 milljóna
króna hreina eign greiðir þannig að­
eins 1,5% af 10 milljónum, ekki allri
upphæðinni. Það gerir 150 þúsund
krónur.
Vissulega var skatturinn tíma­
bundinn en ég er ekki í nokkrum vafa
um að fyrrverandi ríkisstjórn hefði
framlengt hann. Á það má benda að
niðurskurður á útgjöldum hins opin­
bera var einnig tímabundin ráð­
stöfun. Og til endurmats eins og flest
annað.
Nú þarf að spyrna við fótum
Að sjálfsögðu er eðlilegt að ný ríkis­
stjórn vilji endurmeta sitthvað í
tekjuöflun og útgjöldum ríkisins.
Hins vegar er hrikaleg vísbending
um áherslur þessarar ríkisstjórnar
að nánast allar aðgerðir hennar eru
í þágu stóreignafólks og á kostnað
lágtekju­ og millitekjuhópa. Þetta
minnir orðið óþægilega á samstarf
Sjálfstæðisflokks og Framsóknar­
flokks á árunum 1995 til 2007. Skatt­
kerfisbreytingar sem gerðar voru á
því tímabili voru undir nákvæmlega
sömu formerkjum og nú.
Þessir tveir stjórnmálaflokk­
ar, sem öðrum fremur voru ábyrgir
fyrir hruninu og þeirri misskiptingu
í þjóðfélaginu sem einkenndi árin
upp úr aldamótum, eru því miður
farnir að taka á sig sína gamalkunnu
mynd. Nú þarf fólk að búa sig undir
að setja niður hælana og spyrna við
fótum. n
Í leit að traktor frá 1918
S
jaldan hef ég fyllst eins mikl­
um eldmóði eins og í svoköll­
uðu „traktorsmáli“. Þannig var
að Bjarni Guðmundsson pró­
fessor við Landbúnaðarháskólann á
Hvanneyri hringdi í mig. Hann var
að skrifa bók um um fyrstu vélarnar
sem leystu mannshöndina af hólmi
í landbúnaði hér á landi snemma á
síðustu öld.
Eitt af því sem sögulegast er í því
sambandi var þegar fyrsti traktorinn
kom til Íslands, en hann var alltaf
kallaður Akranestraktorinn. Ég hafði
áður minnst á það við Bjarna að í
minni ætt væri alltaf talað um það
að langafi minn í föðurætt, Stefán B.
Jónsson, hefði flutt inn þennan trakt­
or, en í flestum heimildum segir að­
eins að Þórður Ásmundsson, hinn
stórhuga kaupmaður Akranesi, hafi
keypt fyrsta traktorinn, en hvergi er
minnst á þátt langafa. Það sárnaði
okkur í fjölskyldunni að sjálfsögðu.
Bjarni spurði mig nú hvort það væri
nokkur leið fyrir mig að finna heim­
ildir sem sönnuðu mál, þannig að
sagan væri rétt rituð í bókinni sem
hann hafði í smíðum.
Stefán B. Jónsson var mikill fram­
faramaður í sinni tíð. Hann fór ungur
vestur til Kanada en ákvað svo að
snúa aftur til Íslands og kenna lönd­
um sínum alla þá nýju tækni sem
hann hafði kynnst í Ameríku. Svo
heppilega vildi til að þegar ég var að
gera heimildamynd mína um Vestur­
farana árið 2008 þá fékk ég í hendur
mikið magn af gömlum skjölum sem
höfðu tilheyrt honum og höfðu varð­
veist í fjölskyldunni. Skjölunum frá
langafa hafði ég komið fyrir í fjórum
nokkuð stórum plastkössum niðri
í geymslu. Eftir símtalið frá Bjarna,
þar sem hann sagði mér að hann
væri meðal annars að fjalla um komu
Akranestraktorsins, var mér hlaupið
mikið kapp í kinn. Ég var staðráðin í
að rétta hlut langafa míns ef nokkur
kostur væri.
Koma Akranestraktorsins árið
1918 var gríðarlegt framfaraspor í ís­
lenskum landbúnaði. Nú gátu vélar
loksins leyst menn frá hinum ýmsu
verkum, sem leiddi til framfara á
mörgum öðrum sviðum líka.
En aftur að leitinni miklu að heim­
ildum sem sönnuðu frumkvæði og
þátt langafa míns í þessu máli. Eftir
símtalið við Bjarna fór ég beint niður
í geymslu, náði í plastkassana og var
ákveðin í að fara í gegnum hvert ein­
asta bréf og pappírs snifsi sem þar
var að finna. Í kössunum var mikið
af einkabréfum og vinnuskjölum frá
því að Stefán bjó í Ameríku, sem og
ýmis tímarit sem hann gaf út bæði í
Kanada og á Íslandi. Svo voru þarna
ógrynni af viðskiptapappírum frá Ís­
landi enda maðurinn umsvifamikill
í gegnum tíðina. Mér féllust eigin­
lega hendur. Kannski hafði ég reist
mér hurðarás um öxl í þetta skiptið?
Fyrsti dagur leitar minnar að
uppruna traktorsins skilaði engu.
Traktorinn kom til landsins haustið
1918 svo líklega hafði hann verið
pantaður snemma árs 1918 eða
seint á árinu 1917. Á degi tvö rakst
ég hins vegar á bréfabók frá 1916
sem geymdi afrit af viðskiptabréfi á
ensku sem Stefán hafði skrifað. En
því miður fann ég engar slíka bréfa­
bækur frá 1917 eða 1918. En þegar
ég var að leggja bréfabókina frá 1916
frá mér sá ég allt í einu að Stefán
hafði skrifað eitthvað í bókina á
röngunni, líklega til að nýta pappír­
inn. Og viti menn þar var komið hið
mikilvæga bréf dagsett 15. október
1917, sem færði sönnur á Stefán B.
Jónsson pantaði fyrst traktorinn hjá
Avery Company í Peoria í New York.
Traktorinn kom síðan með Gullfossi
til Reykjavíkur 12. ágúst 1918, sam­
kvæmt dagbók Stefáns, og var alltaf
kallaður Akranestraktorinn. Ég
réð mér ekki fyrir kæti, enda orðin
heldur vondauf um að mér tækist
ætlunar verk mitt.
Nýlega kom svo út glæsileg
bók eftir Bjarna Guðmundsson á
Hvanneyri sem heitir Frá hestum
til hestafla. Þar fær Stefán B. Jóns­
son svo sannarlega að njóta þess
heiðurs sem honum ber. n
Kjallari
Elín Hirst
Kjallari
Ögmundur
Jónasson
alþingismaður