Dagblaðið Vísir - DV - 07.11.2008, Blaðsíða 12

Föstudagur 7. Nóvember 200812 Helgarblað
„Mér líst ákaflega vel á þessar frétt-
ir. Það þarf að rannsaka þetta betur.
Sannleikurinn þarf að koma í ljós.
Það er það sem ég vildi alltaf,“ seg-
ir Magnús Guðnason sem sautján
ára gamall var blekktur í ófrjósem-
isaðgerð undir því yfirskini að hann
væri að fara í aðgerð vegna kvið-
slits. Hann reyndi lengi að eignast
barn með fyrrverandi konu sinni
en komst að því á fullorðins aldri að
hann væri ófrjór. Magnús vann mál
gegn íslenska ríkinu vegna þessa og
fékk fjórar milljónir í bætur.
Guðlaugur Þór Þórðarson heil-
brigðisráðherra hefur ákveðið í
samráði við Landlæknisembættið
að skipaður verði þriggja manna
starfshópur til að fjalla um fram-
kvæmd laga númer 16 frá árinu
1938 um ófrjósemisaðgerðir. Í
hópnum verða fulltrúar ráðuneytis-
ins og landlæknisembættisins sem
munu eftir þörfum kalla til sín aðra
sem eru sérfróðir á þessu sviði.
Matthías Halldórsson, settur
landlæknir, segir að tímarnir séu
sannarlega breyttir frá gildistíma
laganna. „Talið var að ef fatlaðir
eignuðust börn, sér í lagi vangefn-
ir, myndi þjóðinni smám saman
hraka. Þetta kemur undarlega við
okkur núna,“ segir hann.
Logið til um aðgerðina
Á vormánuðum fjallaði DV
ítarlega um ófrjósemisað-
gerðir sem gerðar voru á ár-
unum 1938 til 1975 í skjóli
laga sem Vilmundur Jóns-
son heitinn, fyrrverandi
landlæknir og alþingismaður, samdi
og var þá ávallt talað um „vananir“.
Systkinin Magnús og Eyrún Guðna-
börn stigu þar fram en þau voru
gerð ófrjó á þeim forsendum að þau
væru þroskaheft, en bæði hafa þau
stundað vinnu og séð um sig fram
til þessa dags.
Þegar Magnús var sautján ára
sótti barnaverndarnefnd um að
hann yrði gerður ófrjór að ósk fóstra
hans. Magnús taldi sig hafa farið í
aðgerð vegna kviðslits. Eyrún var
gerð ófrjó skömmu áður. Henni var
sagt að hún væri með botnlanga-
bólgu og því þyrfti að gera aðgerð
til að fjarlægja botnlangann. Þá
voru eggjaleiðarar hennar skorn-
ir í sundur án hennar vitundar og
komst hún að því árafjöld síðar líkt
og Magnús.
Árið 2002 var skýrsla Unnar
Birnu Karlsdóttur sagnfræðings um
vananir á þessu árabili lögð fyrir Al-
þingi. Þar kom fram að 120 höfðu
verið vanaðir á tímabilinu vegna
þeirra uppgefnu ástæðna að
þeir væru þroskaheftir eða
geðsjúkir. Fimmtíu og níu
voru settir í ófrjósemisað-
gerð án þess að samþykkja
hana sjálfir. Því er mögu-
legt að fleiri séu í
sömu
sporum og þau Magnús og Eyrún.
Þáttur barnaverndarnefnda
Starfshópurinn sem heilbrigð-
isráðherra ætlar að skipa hefur
það hlutverk að taka til meðferðar
ábendingar og erindi einstaklinga
sem kunna að berast vegna ófrjó-
semisaðgerða sem framkvæmdar
voru samkvæmt áðurnefndum lög-
um. Móttaka slíkra erinda verður í
umsjón Landlæknisembættisins og
þau meðhöndluð samkvæmt regl-
um um persónuvernd og faglega
meðferð trúnaðarupplýsinga.
Ekki liggur fyrir hvort Matthías
Halldórsson verður sjálfur í starfs-
hópnum eða annar fulltrúi emb-
ættisins.
Guðlaugur hefur
einnig ákveðið að
láta kanna sérstak-
lega þátt barna-
verndarnefnda í
framkvæmd ófrjó-
semisað-
gerða
sam-
kvæmt sömu lögum á gildistíma
þeirra árin 1938 til 1975. Ákvörðun
Guðlaugs byggist á því að lögin hafa
verið umdeild á síðastliðnum árum
og vakið ýmsar áleitnar spurningar
um íslenskt velferðarkerfi og rétt-
indi einstaklingsins á gildistíma
laganna.
Fjórar milljónir í bætur
Fyrir nokkru kom upp í Noregi
að fjöldi fólks hefði verið blekktur í
ófrjósemisaðgerðir á árum áður og í
kjölfarið fengu viðkomandi háar fé-
bætur frá norska ríkinu.
Í mars sendi DV fyrir-
spurn til Guðlaugs Þórs
þar sem hann var
spurður hvort hann
teldi ástæðu til að
skipa rannsóknar-
nefnd til að finna
þá einstaklinga
sem gerðir voru
ófrjóir án eigin
vitundar. Blaða-
maður óskaði
einnig svara frá
Guðlaugi um
hvort hann teldi nauðsynlegt að
bæta fórnarlömbunum skaðann
með fjárbótum eða á annan hátt.
Ragnar Aðalsteinsson lögmað-
ur sagði í samtali við DV í vor að öll
gögn væru til sem gerðu mögulegt
að finna þetta fólk en Ragnar rak
mál Magnúsar gegn íslenska rík-
inu vegna ólögmætrar ófrjósemis-
aðgerðar.
Skýrsla Unnar Birnu var rædd á
Alþingi vorið 2002. Jón Kristjáns-
son, þáverandi heilbrigðisráðherra,
sagði nauðsynlegt að kanna frekar
ófrjósemisaðgerðir sem gerðar voru
á þessum árum. Blaðagrein-
ar voru skrifaðar um
málið á þessum tíma
en það er ekki fyrr en
nú, sex árum síðar,
sem stefnir í að mál-
ið verði rannsakað
frekar.
ErLa HLynsdóttir
blaðamaður skrifar: erla@dv.is
VANANIR LOKSINS
RANNSAKAÐAR „Talið var að ef fatlað-ir eignuðust börn, sér í lagi vangefnir, myndi þjóðinni smám saman hraka.“
Guðlaugur Þór Þórðarson hefur ákveðið að rannsaka ófrjósemisaðgerðir sem gerðar voru á þroskaheftum
fram til ársins 1975. Magnús Guðnason var blekktur í slíka aðgerð sem unglingur. Hann fagnar langþráðri
ákvörðun heilbrigðisráðherra. Tæplega sextíu manns, mestmegnis börn og unglingar, voru gerðir ófrjóir
án eigin vitundar á þessum árum.
Fimmtudagur 6. mars 20086
Fréttir DV
átti að gelda
hann tólf ára
Ingi Guðnason
„Saklaust fólk var tekið og skor-
ið undan því. Þetta var gert við
systkini mín sem gera ekki flugu
mein. Síðan er fólk í þjóðfélag-
inu sem eyðileggur líf annarra en
það fær að vera óáreitt,“ segir Ingi
Guðnason.
Hann var ellefu mánaða þeg-
ar foreldrar hans skildu og var þá
settur í fóstur í Bæjum á Snæfjalla-
strönd norðan Ísafjarðardjúps.
Ingi var heppnari en þrjú önn-
ur systkini sín sem fóru á annan
bæ og vöru öll send í ófrjósemis-
aðgerðir á barnsaldri. Þar af var
systir hans yngst en hún var gerð
ófrjó fjórtán ára. Hún taldi sig
hafa farið í botlangauppskurð
Þakklátur fóstra sínum
„Ég var auðvitað bara krakki.
Það eina sem ég man er að það
var hringt í fóstra minn og þess
krafist að þetta yrði gert við mig
en hann þvertók fyrir það. Ég á
honum það að þakka,“ segir Ingi.
Ingi átti við lestrarerfiðleika
að stríða og flosnaði fljótt upp
úr skóla. „Ég gat ekki lesið og átti
erfitt með að læra. Í dag yrði þetta
líklega kallað lesblinda. Ég held
að þetta hafi spilað inn í,“ seg-
ir Ingi þegar hann giskar á hvað
barnaverndaryfirvöldum gekk
til þegar þau óskuðu eftir því að
hann yrði gerður ófrjór.
Vönun andlegra fáráðlinga
Vilmundur Jónsson var land-
læknir árið 1938 þegar ný lög um
ófrjósemisaðgerðir tóku gildi.
Í greinargerð með frumvarp-
inu segir hann: „Vönun andlegra
fáráðlinga léttir þeim lífið, er
þjóðinni til hagsbóta og dregur úr
úrkynjun komandi kynslóða.“
Þetta eru sömu lögin og heim-
iluðu að systkini Inga voru gerð
ófrjó: „Maður sem segði þetta í
dag yrði örugglega settur inn á
geðdeild,“ segir Ingi um rökstuðn-
ing fyrrverandi landlæknis.
Sálarlíf systkinanna eyðilagt
Samkvæmt greindarprófum
voru Ingi og systkini hans und-
ir meðalgreind. Þau hafa þó öll
stundað vinnu og séð fyrir sér í
gegnum tíðina: „Það er ekkert að
systkinum mínum. Ég get ekki séð
að þau séu vangefin.“
Ingi getur ekki í myndað sér
líðan þeirra: „Auðvitað verða þau
aldrei söm. Það er búið að eyði-
leggja sálarlífið hjá þeim.“
Aðspurður hvort hann eigi fjöl-
skyldu segir Ingi: „Ég hef aldrei
fundið hana. Ég hef ekki fundið
þessa einu sönnu.“ Hann heldur
enn í vonina um að kynnast konu
og eignast með henni börn.
Börn gerð ófrjó
Í helgarblaði DV sem kemur út
á morgun verður sögð saga fólks
sem var vanað á unga aldri, með-
al annars sytskina Inga. Þar birtist
ítarleg úttekt á ófrjósemisaðgerð-
um sem gerðar voru á börnum og
unglingum í skugga lagaheim-
ilda.
Erla hlynSdóttIr
blaðamaður skrifar: erla@dv.is
„Þetta var gert við
systkini mín sem gera
ekki flugu mein.“
lesblinda ástæðan ingi telur
erfiðleika sína til lestrar og náms vera
ástæðu þess að gera átti ófrjósemis-
aðgerð á honum sem barni. Hann
bendir á að í dag myndu slíkir
erfiðleikar flokkast sem lesblinda.
Fóstrinn neitaði ingi
guðnason var tólf ára
þegar barnaverndaryfir-
völd kröfðust þess að
hann yrði gerður ófrjór líkt
og systkini hans sem
vistuð voru á öðru
fósturheimili. Fóstri hans
kom í veg fyrir það.
ítarleg úttekt verður í helgarblaði dv á morgun
DV myndir Ásgeir
föstudagur 7. mars 200816
Helgarblað DV
ELLEFU ÁRA BÖRN
GERÐ ÓFRJÓ
„Ég reyni að gleyma fortíðinni, þetta
er búið og gert. En ég hef áhyggjur
af því að fá Alzheimer þegar ég verð
eldri. Fólk með Alzheimer ræður oft
ekki við minningarnar og allt þetta
gamla kemur aftur. Ég vil ekki sjá það
sem gerðist áður fyrr. Mér finnst for-
tíðin erfið,“ segir Eyrún Guðnadótt-
ir sem var sett í ófrjósemisaðgerð
fjórtán ára. Fósturforeldrar blekktu
hana og sögðu aðgerðina hafa verið
botnlangauppskurð.
Hundrað og tuttugu manns voru
gerðir ófrjóir vegna andlegs van-
þroska eða geðveiki á árunum 1938
til 1975. Sá yngsti var ellefu ára. Sex-
tán aðgerðir voru gerðar á börnum
undir fimmtán ára. Alls voru 44 ung-
menni undir tvítugu sem sögð voru
þjást af geðveilu eða þroskahömlun
gerð ófrjó á þessum tíma.
Þetta kemur fram í skýrslu sem
Unnur Birna Karlsdóttir sagnfræð-
ingur vann fyrir heilbrigðisráðherra
árið 2002 um ófrjósemisaðgerðir
sem gerðar voru á Íslandi árin 1938
til 1975.
Aðgerðirnar voru í samræmi við
lög númer 16 frá árinu 1938 sem
„heimila í viðeigandi tilfellum að-
gerðir á fólki, er koma í veg fyrir, að
það auki kyn sitt“.
Landlæknir hafði þar heimild til
að veita leyfi fyrir ófrjósemisaðgerð-
um á „geðveikum manni eða fávita“
ef hann taldi nauðsyn til.
Frumkvæðið barnaverndar
Fimmtíu og níu einstaklingar
voru gerðir ófrjóir á þessum árum
án þess að undirrita sjálfir beiðni
þess efnis. Uppgefin ástæða aðgerð-
arinnar var í flestum tilfellum and-
legur vanþroski en í nokkrum tilfell-
um geðveiki. Þar af voru þrjátíu og
sjö undir tvítugu. Fulltrúar barna-
verndarnefnda undirrituðu fimm
slíkar beiðnir og framfærslufulltrúi
bæjarfélags eina. Þess utan kom
frumkvæði að ófrjósemisaðgerð á
ungmennum frá ýmsum aðilum
utan fjölskyldunnar, svo sem bæj-
arstjórnum, fulltrúum félagsmála-
stofnana eða barnaverndarnefnda.
Bætur frá ríkinu
Magnúsi Guðnasyni voru árið
1996 dæmdar fjórar milljónir króna
í bætur frá ríkinu vegna ólögmætrar
ófrjósemisaðgerðar. Ríkið ákvað að
una dómnum og áfrýjaði ekki.
Slíkar aðgerðir voru einnig gerð-
ar á tveimur systkinum hans, Eyr-
únu og Einari Steindóri. Dómurinn
var talinn fordæmisgefandi og því
samið um samsvarandi bætur þeim
til handa frá ríkinu. Barnaverndar-
yfirvöld sóttu stíft að gerð yrði ófrjó-
semisaðgerð á Inga bróður þeirra
sem bjó á bæ í nágrenninu en hús-
bóndinn þar og frú lögðust eindreg-
ið gegn því og höfðu sitt fram.
Árið 1973, þegar Magnús var átj-
án ára, var gerð á honum ófrjósemis-
aðgerð án hans vitundar. Hann taldi
sig hafa farið í aðgerð vegna kviðslits
og er skráð í sjúkraskýrslur að honum
var ókunnugt um réttan tilgang lækn-
isheimsóknar. Starfsmaður barna-
verndarnefndar samþykkti aðgerð-
ina með heimild frá landlækni.
Misvísandi greindarmælingar
Foreldrar Magnúsar skildu þeg-
ar hann var níu ára. Barnaverndar-
nefnd Reykjavíkur hafði afskipti af
fjölskyldunni og úr varð að Magn-
ús og sex systkini hans voru vistuð
á nokkrum sveitaheimilum á Vest-
fjörðum. Magnús ásamt systur sinni
og bróður fóru dvöldust að Fagra-
hvammi.
Barnaverndarnefnd Reykjavíkur
yfirtók forsjárskyldur nokkrum árum
síðar og þegar Magnús var sautján
ára sótti nefndin um að hann yrði
gerður ófrjór með vísan í álit bónd-
ans á Fagrahvammi þess efnis.
Sálfræðingur var sendur vestur til
að meta þroska þeirra. Greind Magn-
úsar var þá mæld 60 stig en í dag er
talað um að einstaklingar með greind
undir 70 séu þroskaheftir. Meðaltal
greindar á þessum skala er 100 stig.
Greind Eyrúnar var á einum tíma-
punkti mæld 45 stig en stuttu síðar
sagði annar sálfræðingur hana vera
75 stig. Áreiðanleika mælinganna var
því verulega ábótavant. Eyrún var
einnig gerð ófrjó skömmu á undan
Magnúsi. Henni var sagt að hún væri
með botnlangabólgu og því þyrfti að
gera aðgerð til að fjarlægja botnlang-
ann. Þá voru eggjaleiðarar hennar
skornir í sundur án hennar vitundar
og komst hún að því árafjöld síðar líkt
og Magnús.
Einnig var gerð ófrjósemisað-
gerð á Einari Steinþóri bróður þeirra.
Hann flutti síðar til Svíþjóðar og hef-
ur lítið spurst til hans síðan.
Fjögur af sex gerð ófrjó
Tvisvar sinnum voru systkini gerð
ófrjó á Íslandi með vísan í nú úrelt lög
sem heimiluðu landlækni að veita
leyfi til slíkra aðgerða á grundvelli
þroskahömlunar eða geðveilu.
Í annað skiptið var um að ræða
aðgerðir á fjórum systkinum sem öll
voru skjólstæðingar barnaverndar-
nefndar. Uppgefin ástæða ófrjósem-
isaðgerðanna var andlegur vanþroski
þeirra. Systkinin voru á aldrinum
fjórtán til átján ára þegar aðgerðirnar
voru gerðar. Beiðnin var undirrituð
af fulltrúa barnaverndarnefndar en
ekkert barnanna skrifaði sjálft undir.
Magnús og Eyrún voru meðal þess-
ara barna.
Samkvæmt þeim gögnum sem
Unnur Birna aflaði var um að ræða
tvö systkini í hinu tilvikinu þar sem
ófrjósemisaðgerðir voru gerðar á
bræðrum og systrum. Þar sem fyr-
ir liggur að aðgerðir voru gerðar
á þremur börnum í systkinahópi
þeirra Magnúsar má leiða líkur að
því að eitt systkinið til viðbótar af
þeim sjö hafi verið sett í slíka að-
gerð. Magnús og Eyrún gátu hins
vegar ekki haldið sambandi við öll
systkinin og er ekki kunnugt um
hver sá fjórði gæti verið.
Læknir utan lagarammans
Ragnar Aðalsteinsson var lög-
maður Magnúsar í skaðabótamál-
inu gegn ríkinu. Fyrir rétti vísað hann
í hæstaréttardóm frá 1979 þar sem
læknir og sveitarfélag töldust skaða-
bótaskyld vegna sambærilegs máls.
Þá hafði fjórtán ára stúlka á Siglufirði
þurft að gangast undir læknisaðgerð.
Þegar hún var komin á bekkinn tók
læknirinn það upp hjá sjálfum sér
að gera á henni ófrjósemisaðgerð í
leiðinni. Ekki fer sögum af andlegri
heilsu stúlkunnar eða hugmyndum
læknisins um hana en á þessum tíma
höfðu áðurnefnd lög tekið gildi.
Þarna er því fordæmi fyrir því að
læknir hafi sleppt því að fara lög-
bundnu leiðina og fá samþykki land-
læknis. Enginn veit hversu margar
ófrjósemisaðgerðir hafa verið gerð-
ar með þeim hætti. Hins vegar ligg-
ur fyrir að landlæknir synjaði aldrei
umsóknum um slíkar aðgerðir sem
gerðar voru með vísan í geðveilu eða
þroskahömlun þolenda.
Stúlkan og foreldrar hennar fóru
síðar í mál sem dæmt var þeim í vil
í Hæstarétti.
Ragnari Aðalsteinssyni er ekki
kunnugt um önnur dómsmál vegna
ólögmætra ófrjósemisaðgerða.
Blaðamaður DV leitaði álits fjölda
lögmanna og enginn þeirra kannað-
ist við að dómsmálin væru fleiri.
Skýrsla Unnar Birnu var unnin
að beiðni Þórunnar Sveinbjarnar-
dóttur, þáverandi þingmanns og nú
umhverfisráðherra. Í samtali við DV
segir Þórunn að umfjöllun Morg-
unblaðsins árið 1999 um dóms-
mál þar sem Magnúsi Guðnasyni
voru dæmdar bætur af hálfu ríkis-
ins vegna ólögmætrar ófrjósemis-
aðgerðar hafi vakið athygli hennar
á málinu og því hafi hún kallað eftir
skýrslunni.
Ný lög frá 1975
Ný lög um ófrjósemisaðgerð-
ir tóku gildi árið 1975. Miklar við-
horfsbreytingar höfðu þá átt sér
stað frá því árið 1938 þegar gömlu
lögin fóru athugasemdalaust í
gegnum þingið.
ErLa hLyNsdóttir
blaðamaður skrifar: erla@dv.is
Þegar hún var komin á bekkinn tók
læknirinn Það upp hjá sjálfum sér a
ð
gera á henni ófrjósemisaðgerð í lei
ðinni.
DV Helgarblað
föstudagur 7. mars 2008 17
„Vönun andlegra fáráðlinga
léttir þeim lífið, er þjóðinni
til hagsbóta og dregur úr
úrkynjun komandi kynslóða.“
Vilmundur Jónsson, landlækn
ir og þingmaður, í greinargerð

með lagafrumVarpi um heimild
til að Vana þroskaheft ungme
nni.
samkvæmt þeim lögum sem nú
eru í gildi eru ófrjósemisaðgerðir
óheimilar á einstaklingum undir 25
ára aldri. ennfremur er gert ráð fyr-
ir að umsóknum um slíkar aðgerð-
ir fylgi yfirlýsing viðkomandi sem
hann undirritar með eigin hendi þar
sem fram kemur að honum sé ljóst í
hverju aðgerðin sé fólgin og að hann
fari í aðgerðina af fúsum og frjálsum
vilja.
þó eru undantekningar í lögun-
um: „ef viðkomandi er fullra 25 ára
en er vegna geðsjúkdóms, mikils
greindarskorts eða annarra geðtrufl-
ana varanlega ófær um að gera sér
grein fyrir afleiðingum aðgerðarinn-
ar, er heimilt að veita leyfi til aðgerð-
arinnar samkvæmt umsókn sérstak-
lega skipaðs lögráðamanns.“
Hormónagjafir í stað
ófrjósemisaðgerða
matthías halldórsson aðstoðar-
landlæknir segir afar fátítt að ófrjó-
semisaðgerðir séu gerðar í dag vegna
þroskaskerðingar viðkomandi. hann
bendir á að getnaðarvarnir hafi á
þessum tíma ekki verið komnar til
sögunnar en nú sé fjöldi annarra
leiða fær til að koma í veg fyrir óæski-
lega þungun. þar með talinn er horm-
ónastafurinn sem komið er fyrir undir
húð kvenna og veitir getnaðarvörn til
allt að þriggja ára í senn. með horm-
ónasprautum fæst virk vörn fyrir kon-
ur í allt að þrjá mánuði.
Þroskaheftum
stúlkum nauðgað
athygli vekur að yfirgnæfandi
meirihluti þeirra sem gerðir voru
ófrjóir þegar gömlu lögin voru í gildi
var konur. skortur á getnaðarvörnum
lék þarna stórt hlutverk. þjóðfélags-
gerðin og ríkjandi gildismat leiddu
einnig af sér að konum var frekar en
körlum ætlað að taka á sig ábyrgðina
við að hindra getnað. hvað þroska-
heftar stúlkur varðar voru dæmi þess
að menn höfðu leitað á þær og jafnvel
nauðgað þeim þannig að þær urðu
barnshafandi. í skýrslu unnar Birnu
eru dæmi um ófrjósemisaðgerðir á
þroskaheftum stúlkum allt niður í
fimmtán ára þar sem ekkert var vit-
að um faðerni barna sem þær höfðu
eignast. stundum eignuðust þessar
stúlkur börn með stuttu millibili og
var því gripið til aðgerða. þannig er
ljóst að ýmsar ástæður gátu legið að
baki þeim.
Tvö gerð ófrjó. Einn slapp Eyrún,
Ingi og magnús guðnabörn. Ingi
þakkar fyrir að hafa farið á annað
fósturheimili en systkini hans. Þau
sem fóru á fagrahvamm voru gerð
ófrjó að ósk barnaverndaryfirvalda
og með samþykki fóstra síns.
„VÖNUN
ANdLEGRA
FÁRÁÐLiNGA“
„Vönun andlegra fáráðlinga léttir þe
im lífið, er
þjóðinni til hagsbóta og dregur úr úrky
njun komandi
kynslóða.“ þetta segir Vilmundur Jónss
on, landlæknir
og þingmaður alþýðuflokksins, í greina
rgerð árið 1937
um frumvarp til laga um ófrjósemisa
ðgerðir. frum-
varpið varð að lögum ári síðar og fór
athugasemda-
laust í gegnum þingið. Vilmundur var
því greinilega
talsmaður sinna samtímamanna en ha
nn var höfund-
ur laganna.
samkvæmt þeim hugmyndum sem
lög núm-
er 16/1938 byggðust á var talið siðfer
ðislega rétt að
gera ófrjósemisaðgerðir á ungmennu
m sem töldust
þroskaheft og ólíkleg til að geta séð fyri
r sér og sínum.
ungur aldur einstaklinga var ekki hindr
un í því að gera
slíkar aðgerðir heldur var þvert á móti t
alið æskilegt að
grípa inn í sem allra fyrst og þannig ger
a aðgerðirnar á
viðkomandi sem yngstum áður en hæt
ta yrði á að þeir
eignuðust eigin börn.
lögin gerðu ráð fyrir að heimilt væri
að gera ein-
stakling ófrjóan án samþykkis hans e
ða vitundar ef
hann hafði „á engan hátt vit fyrir sjál
fum sér vegna
æsku, geðveiki eða fávitaháttar“.
í skýrslu unnar Birnu karlsdóttur sem h
ún vann fyr-
ir heilbrigðisráðherra árið 2002 kemur f
ram að þessara
viðhorfa gætti í framkvæmd laganna þ
annig að þriðj-
ungur þeirra sem gerðir voru ófrjóir, eð
a vanaðir eins
og það kallaðist þá, var undir tvítugu.
arfbótastefnan eins og hún var kölluð
einkenndist
af hugmyndum um að hægt væri að dra
ga úr úrkynjun
og um leið kynbæta heilu þjóðirnar m
eð því að draga
úr eða hindra barneignir þeirra sem þó
ttu búa yfir lök-
um erfðaeiginleikum. einstaklingar sem
ekki gátu séð
fyrir sér sjálfir voru álitnir byrði á sam
félaginu og því
óæskilegir. með ófrjósemisaðgerðum þ
roskaheftra eða
þeirra sem álitnir voru misþroska átti a
ð bæta samfé-
lagið í heild sinni og töldust vera æskil
egar mannkyn-
bætur. að sama skapi var hvatt til ba
rneigna þeirra
sem þóttu skara fram úr og má því líkja
þessu við nas-
ískar hugmyndir.
Á undanförnum árum hafa komið fram
upplýsing-
ar um að ófrjósemisaðgerðir hafi verið
gerðar á fjölda
fólks í öðrum löndum í krafti svipaðra l
agasetninga og
voru hér í gildi. Viðbrögð almennings
hafa verið afar
sterk, svo sem í svíþjóð og Bandaríkjun
um. Víða hefur
ríkið greitt miskabætur þeim sem sýnt
þykir að brotið
hafi verið á en einnig hefur fólk þurft að
leita réttar síns
fyir dómstólum.
Vilmundur Jónsson Landlæknirinn og þingm
aðurinn
taldi best fyrir alla að þroskaheft ungmenn
i væru vönuð.
Framhald
á næstu opnu
auðjöfrar
Helgin 7. – 9. MARS 2008 dAgblAðið víSiR 45. tbl. – 98. áRg. – veRð kR. 395
F r j á l s t , ó h á ð d a g b l a ð
Ásdís rÁn:
Ég var
algjör
lúði
hELGARBLAÐ
Þjóðhreinsunarstefna ríkisin
Þau voru blekkt í aðgerð
Íslenska ríkið lét vana 120 einstaklinga á árunum 1938 til 1975 á þeim forsendum að þeir væru greindarskertir og að í vönuninni fælust kynbætur. Systkinin Magnús og Eyrún Guðnabörn voru
þeirra á meðal. honum var sagt að hann væri á leið í kviðslitsað-gerð en henni að hún ætti að fara í botnlangaskurð. Inga, bróður þeirra, var bjargað af fósturföður hans.
Bör erð
óf jó
Menningarverðlaun dv:
Sigur-
vegarar
kynntir
faðir fanga Á litla-Hrauni:
sonur
min var
drepinn
eurovision
auðjöfrar
ríkuStu
menn heimS
ragnhildur
til
SerBíu
Ríkið
R yndi
vana
n
F r j á l s t , ó h á ð d a g b
l a ð
fimmtudagur 6. mars 2008 dagb
laðið vísir 44. tbl. – 98. árg. – ver
ð kr. 295
besta rannsóknarblaðamennska ár
sins
neytendur
Íslenska rÍkið stóð fyrir skipulögðum ófrjósemis-
aðgerðum á börnum og ungmennum:
Bö n undir meðalgreind
skipulega vönuð
12 ára
Græddu á
Bankanum
þínum
DV ber saman
fríðinDin sem
Viðskipta-
bankarnir
Veita.
6. mars Ingi guðnason, bróðir
magnús r og eyrúnar, slapp frá
vönun v gna þess að fóstri hans setti
sig pp á móti henni. Hann bjó á
öðr m bæ n systkini hans.
7. mars dv fjallaði ítarlega
um hvernig tugir barna og ung-
menna voru gerðir ófrjóir án þeirra
samþykkis og jafnvel á þeir a
vitundar. eyrún gu dóttir t ldi sig
hafa farið í botnlangauppskurð.
Fagnar ákvörðuninni magnús
guðnason reyndi lengi að eignast
barn með fyrrverandi eiginkonu sinni.
Hann taldi sig hafa farið í aðgerð
vegna kviðslits sem unglingur en var í
raun gerður ófrjór.
Mynd HEiða HELGadóttir
Umdeildar aðgerðir guðlaugur Þór
Þórðarson hefur ákveðið að skipa
starfshóp til að rannsaka ófrjósemis-
aðgerðir sem gerðar voru á fólki fram
til 1975 undir því yfirskini að fólkið
væri þroskaheft eða geðfatlað.
Mynd siGUrjón raGnar siGUrjónsson