Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Page 7

BJARNI BRAGI JÓNSSON:
Kjarabarátta - hagvöxtur - verðbólga
Ritgerð þessi byggist á athugunum og rannsóknum, er einkum voru studdar af námsstyrk frá Atlantshafsbanda-
laginu og rannsóknarstyrk frá Visindasjóði, hugvisindadeild. Kann höfundur þessum aðilum skyldar þakkir
fyrir. Ennfremur er hagfræðingunum dr. Benjamín Eiríkssyni, bankastjóra, og Torfa Asgeirssyni, deildarstjóra,
þökkuð nytsöm gagnrýni á uppkasti ritgerðarinnar og ráðleggingar um efnismeðferð og skipan. Skoðanir og
hugmyndir, settar fram, eru þó með öllu á einkaábyrgð höfundar, og túlka engan veginn viðhorf ofangreindra
aðila né heldur þeirrar stofnunar, er tekið hefur ritgerðina til útgáfu.
Eínahagsvandinn — verðbólgan
Þegar metinn er sá vandi, sem við er að
glíma í stjórn hagmálanna, ber að hafa í huga,
hvers verður af hagstjóm krafizt. Vissulega
verður þess ekki krafizt, að þegar í stað rætist
margs konar óskhyggja um, að þjóðfélagið
verði sem himnesk stássstofa, né að þjóðin
verði rík án tillits til efnislegra möguleika.
Efnislegir möguleikar skapa þá undirstöðu,
er hagstjórnin byggir á. Náttúruauðlindir,
auðlegð fiskimiðanna og réttur þjóðarinnar til
þeirra, stærð og frjósemi landsins, orkulindir
í skauti þess, atorka fólksins, manndómur,
kunnátta og siðgæðisþroski, gnægð og gerð
framleiðslutækja, allt þetta myndar undir-
stöðu efnislegra möguleika. Verkefni hag-
stjómarinnar er að sjá til þess, að valdir séu
þeir kostir, sem eru efnahagslega ákjósanleg-
astir meðal þeirra, sem eru efnislega og tækni-
lega framkvæmanlegir. Hvað er efnahagslega
ákjósanlegt fer eftir neysluþörfum og óskum
fólksins og tímagildismati þess, skoðað í sam-
anburði við hinn þjóðfélagslega kostnaðar-
reikning framleiðslugreina og aðferða. Al-
mennt er viðurkennt, að tímagildismatið skuli
vera framsýnt, að það skuli miðast við að skilja
eftirkomendunum eftir þá samstæðu þekking-
ar, auðlinda, tækja og lífsrýmis, að framtíð
þeirra sé svo trygg sem í mannlegu valdi
stendur. Þessi er grundvöllur framfarastefn-
unnar, er leiðir af sér stöðuga auðgun á öll-
um þessum sviðum, stöðugt mikla festingu
fjár til þess að búa í haginn fyrir framtíðina.
Stjóm efnahagslífsins fer að mestu fram eft-
ir sjálfkrafa leiðum peningakerfisins með virkri
þátttöku allra þjóðfélagsþegnanna, en þó virk-
astri af hendi fyrirtækjanna og hins opinbera.
Sjálf hagstjórn hins opinbera er og að mestu
framin eftir þessum leiðum, beinist að því að
hafa áhrif á hina ýmsu peningastrauma. Aug-
ljóst er, að enginn vandi á sviði hagstjórnar
getur verið almennari og djúpstæðari en sá,
er ógnar hinum almennu eigindum peninga-
kerfisins, einkum þeim, er bera uppi forsjá og
fyrirhyggju í málefnum þjóða og einstaklinga.
Slíkur vandi er verðbólgan, stöðug rýmun
gildis peninga á sérhvern raunverulegan mæli-
kvarða. Slíkur vandi mundi og steðja af stöð-
Ugri verðhjöðnun, en því er ekki til að dreifa.
Megináhrif verðbólgunnar eru þau að eyði-
leggja tímavídd peningaviðskiptanna, fjár-
magnsviðskiptin, og hina ytri vídd þeirra
gagnvart öðrum peningakerfum. Þannig má
segja, að verðbólgan eyðileggi hinar mikil-
vægustu eigindir peningakerfisins í tíma og
5