Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Side 13

KJARABARÁTTA - HAGVÖXTUR - VERÐBÓLGA
ríka. Óþarft er að birta hér grafskriftina yfir
því peningakerfi, er þessi skoðun átti við. Áð-
ur en gullfótarkerfið var formlega afnumið,
hafði kaupgjaldið raunverulega tekið við af
grunneiningargildi gullsins. Því miður hefur
verkalýðshreyfinguna að vissu leyti dagað
uppi í þessari þróun, þar sem hún hefur þó
verið hinn sterki gjörandi. Hreyfingin styðst
ýmist við þá túlkun, er Marx tók upp eftir
Ricardo, á lögmálum liðinnar aldar, eða hún
hefur misst af því leiðarljósi án þess að hafa
öðlazt annað í þess stað.
Við skilyrði algjörs gullmyntarkerfis gæti
verkalýðshreyfingin þannig að nokkru samið
um raunhæft kaupgjald. Hæð þess þyrfti þó
stöðugt að breyta, bæði til raunverulegra
breytinga á því og einnig til þess að fylgja
þeim breytingum á almennu peningagildi, er
ákvarðast af framleiðslukostnaði gulls miðað
við almennan framleiðslukostnað og vexti gull-
magnsins miðað við vöxt peningaveltu. Fleiri
atriði koma inn í þetta flókna samhengi, og
er ekki auðvelt að koma þeim öllum saman í
eina líkingu, enda fjalla flestar kenningar um
gildi peninga aðeins um takmarkaðan hluta
þess samhengis, þ. á m. vinnuvirðiskenningin,
peningamagnskenningin (kvantitets) og
greiðslufjáróskakenningin (liquidity prefer-
ence). Það var því engin furða, að frá slíku
kerfi var smám saman horfið og skrefið loks
tekið til fulls til peningakerfis, sem er óháð
framleiðslukostnaði og framleiðslumagni pen-
ingaeiningarinnar, en byggir í raun og veru á
huglægri (abstract) einingu, sem er stjómað af
hinu opinbera.
Eins og þegar er sagt, er samið um kaup-
gjald í þessari huglægu einingu, en einmitt
með þeirri athöfn er henni komið niður á jörð-
ina og veitt ákveðið raunverulegt gildi. En
meira þarf til að gefa sjálfu kaupgjaldinu
gildi rauntekna. Þetta gerist í framleiðslustarf-
seminni og verðmynduninni, háð hagstjóm
ríkisins. Gera má sér grein fyrir þessu með
tvennum hætti, annars vegar með leifturmynd,
þverskurði ákveðins augnabliks, hins vegar
með því að taka tímavíddina til greina- í fyrra
tilvikinu má líta á kaupgjald og laun sem hinn
eina kostnað, er hagkerfið í heild reiknar með.
Sökum mismunandi tækja, stjómar og aðstöðu
hafa fyrirtækin mjög misjafna framleiðni
vinnuafls, reiknað í markaðsvirði. Auk þess
hefur hvert fyrirtæki misjafna framleiðni eftir
starfsmannafjölda, og minnkandi eftir að
ákveðnu marki er náð. Sé það nú stefna pen-
ingayfirvalda að koma á eða halda fullri at-
vinnu, hlýtur verðlag að miðast við fram-
leiðslukostnað síðasta vörumagnsins, þess sem
annars yrði sleppt og framleitt er með lökustu
samstæðu vinnuafls, tækja og annarra skilyrða.
Tekjur fyrirtækja myndast þannig sem mis-
munur þessa verðlags og kostnaðarverðlags,
og sá mismunur stafar af afkastamismun mið-
að við þá framleiðslu, sem er á takmörkum
þess að bera sig, takmarkaframleiðsluna. —
Breyting almenns kaupgjalds getur engu um
þetta breytt. Kaupgjaldið myndar botninn í
þessum mæli, en peningaleg eftirspum er korn-
ið, sem fyllir mælinn.
Þetta er ekkert réttlæti munu sumir segja.
Þennan mismun á að gera upptækan. En
þetta var aðeins augnabliksmynd. Slíkt rétt-
læti er ekki látið nægja. Það er engin tilvilj-
un, að afköstin eru meiri á einum stað en
öðrum. Jafnvel þótt svo væri ekki, heldur væri
afkastakúrva vinnuaflsins flöt, eins og stund-
um er haldið fram, er þó full ástæða til tekna
af eignum, sem eru í fullu gildi. Tækniþróun-
in skapar skilyrði til að bæta afköst vinnuafls-
ins, en það kostar framlag nýrra framleiðslu-
afla, einkum framlag tekna til fjárfestingar-
Hins vegar er engan veginn vist eða líklegt,
að sú arðgjöf, sem í þessu skyni er nauðsyn-
leg, falli alveg saman við þann hagnað, sem
fæst á líðandi stund af því fjármagni, sem fyr-
ir er. Þó er þar á milli nokkurt samhengi. Fjár-
magn bundið í úreltum formum aflar tæplega
arðs, en það, sem er í vaxtarbroddi hagþróun-
arinnar, skilar góðum arði og laðar meira fjár-
11