Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Side 15

KJARABARÁTTA - HAGVÖXTUR - VERÐBÓLGA
gjald hækkaði þá hægar.“ Þetta gildir um það,
hve miklar hækkanirnar eru að hlutfalli yfir
lengri tímabil og er því ekki nema að litlu
leyti svar við þeirri spurningu, hvort kjara-
bætur komi til skila við stöðugt eða lækkandi
verðlag. Um lækkandi kaupgjald segir svo:
„Á millistríðsárunum fór sú lækkun peninga-
legs kaupgjalds, er kom fyrir, oftar en ekki
saman við hækkun raunverulegs kaupgjalds,
en fyrir 1914 féllu þessar tvær hliðar kaup-
gjaldsins oftar en ekki saman.“ Þetta sýnir, að
jafnvel við lækkandi kaupgjald hefur verðlag
haft nægan sveigjanleika til að skila kjarabót-
um í hendur launþega. Taka ber og tillit til
þess, að þessar niðurstöður eru byggðar á
samanburði einstakra ársmeðaltala, þannig að
aðlögun verðlags er sennilega ekki ætíð kom-
in að fullu fram. Skýringin á því, að fvrir
1914 féll raunverulegt kaupgjald oftar en ekki
við lækkun peningakaups, er sennilega 'sú,
að peningakerfi þess tíma byggðist á öðrum
grundvallarreglum, svo sem þegar er um rætt,
og að hlutfallslega minni hluti efnahagslífs-
ins byggðist á launavinnu. Peningakaupi var
því fremur en síðar var, breytt af raunveru-
legu tilefni. Eftir gögnum greinarinnar að
dæma, skeðu þessi umskipti í Bretlandi raun-
verulega fremur um 1885, en þá má telja, að
umbreytingunni yfir til launavinnu hafi að
mestu verið lokið. Upp frá því hafi hagkerfið
raunverulega verið fremur á „kaupfæti“ heldur
en gullfæti.
Um árangurslausar kauphækkanir segir í
greininni: „Ef við athugum öll þau ár, er
hækkun peningalegs kaupgjalds megnaði ekki
að hafa í för með sér hækkun raunverulegs
kaupgjalds, þá finnum við, að þau falla eink-
um í tvo flokka. Annað hvort byrjar fram-
leiðslukostnaður þau ár fyrst að hækka að
undangengnu lækkunartímabili, eða mikil og
langvarandi hækkun framfærslukostnaðar á sér
stað. í báðum tilvikunum virðist framfærslu-
kostnaðurinn eiga frumkvæðið, en kauphækk-
unum tekst ekki um sinn að draga hann uppi.“
Niðurstaðan um það, hvern veg kjarabætur
hafi borizt almenningi eru á þessa leið:
„Breytingar raunverulegs kaupgjalds hafa far-
ið fram með öllum mögulegum hætti, en oft-
ast hafa hækkanir orðið við hækkun peninga-
legs kaupgjalds án lækkunar verðs, og lækk-
anir við hækkun verðlags án lækkunar pen-
ingalegs kaupgjalds .... Á millistríðsárunum
voru þau tilvik tiltölulega fleiri en áður, er
raunverulegt kaupgjald hækkaði við lækkun
framfærslukostnaðar."
Þessar tilvitnanir leiða glöggt í Ijós, að verð-
lagið hefur verið nægilega sveigjanlegt til að
koma á hverju því hlutfalli gagnvart kaup-
gjaldi, er efnahagsástandið að öðru leyti hefur
gefið tilefni til. Af 274 „land-árum“ var verð-
lag stöðugt frá fyrra ári í aðeins 21 skipti.
Þó eru þetta meðaltöl, er dylja margar breyt-
ingar. Allt tímabilið, eru tvær sterkar til-
hneigingar að verki: til aukinnar framleiðslu
á mann og til hækkaðs kaupgjalds. Því fer
þetta tvennt oftast saman, en nægilega oft
fara breytingar rauntekna og peningatekna
ekki saman til að afsanna beint og skýrt or-
sakasamband. Þó geta upplýsingamar sam-
rímst nokkurri tregðu verðlags niður á við,
einkum í góðæri.
Eftirstríðsárin hafa varla gefið tækifæri til
að sannreyna, hvað hæft er í þeirri kenningu.
Sumir virðast halda, að hækkanir hafi gengið
svo lengi, að menn kunni ekki lengur að
lækka verð. Móti því mælir það, að bæði
verðlagseftirlit og nútíma tækni í reiknings-
haldi hafa vanið menn af handahófskenndri
verðlagningu. Yfirstandandi verðstöðvunar-
tímabil í Bretlandi, til dæmis, gefur fremur til-
efni til bjartsýni. Framleiðendur hafa verið
ófeimnir við að færa verðin niður og hreyknir
af að geta auglýst verðlækkanir og afslætti.
Þótt kauphækkanir virðist í fljótu bragði
munu duga til þess að vega upp verðlækk-
unartregðu, er svo ekki að öllu leyti, ef betur
er að gáð. Framleiðniaukningin dreifist mjög
misjafnt um hagkerfið og er að jafnaði mest
13