Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Síða 17

KJARABARÁTTA - HAGVÖXTUR - VERÐBÓLGA
bólga. En í hagkerfi, er býr við sæmilega
markvissa stjórn peningamála, á hin síðar-
nefnda tegund hreinnar verðbólgu, þ. e. hrein
þensla hagnaðar, að vera útilokuð, og er þá
aðeins hækkun kauplagsins eftir sem rót
hreinnar verðbólgu.
Þessi hagfræðilega heimsmynd svarar þó
ekki sjálf spurningunni um sitt eigið gildi.
Né heldur svarar hún eða niðurstöður henn-
ar án frekari umsvifa hinum þýðingarmiklu
spurningum um orsakasamhengi verðbólgunn-
ar og raunhæfastan mælikvarða hennar, mið-
aðan við það, að hana skuli útiloka. Þessar
tvær spurningar eru að því leyti óháðar hvor
annarri, að hvemig svo sem verðbólgan verð-
ur til, mælist hún misjafnlega á mismunandi
mælikvarða, eins og verðlags eða kauplags.
Ef árangursríkum aðgerðum verður við kom-
ið, þarf að skera úr um skilgreininguna.
Æskilegt er að fá þessum spurningum full-
svarað. En slíkum spurningum verður seint
fullsvarað. Þótt svo sé, þarf það ekki að hindra
menn í að reyna að koma á einhverri lausn
og skapa einhverja ákveðna tegund festu í
peningamálunum. Skilningi manna hefur löng-
um verið og er enn áfátt á hagmálum og fé-
lagsmálum. Og á þeim sviðum er mönnum
gjamt á að vera slegnir blindu af eigin um-
hverfi og aðstöðu. En þessi skilningsskortur
leysir menn ekki undan þeirri ábyrgð að lifa
og skipa málum sínum svo sem vit hrekkur
til. Æskilegast er, að skipanin hæfi sem bezt
eðli fyrirbæranna, en að nokkru leyti getur
röggsamleg skipan mála gefið fyrirbærunum
nýtt eðli. Þannig er um peningamál og verð-
bólgu. Eins og stendur, byggjast skýringar á
henni og gildi hugtaka í því sambandi á því,
hve sjálfstætt hin ýmsu fyrirbæri eru ákveðin
og hve staðföst þau eru gagnvart ýmsum ytri
áhrifum. En sé staðfastlega ákveðið, að festa
gildi peninga á einhvem ákveðinn mælikvarða,
svo sem gert var t. d. með fastri skráningu
gullsins og gera mætti með skipan kaupgjalds-
mála, láta aðrar gildisákvarðanir undan og
miðast við það. Engu að síður er mikilvægt
til þess að forðast árekstra í hagkerfinu að
velja þá hætti til staðfestu, sem á sjálfstæðast-
an hátt eru ákveðnir við ríkjandi skipan.
Mælikvarði verðgildis peninga
Af hinum tveim meginspumingum, sem
vaktar eru hér að framan, skal fyrst leitast við
að svara hinni síðari lauslega. Hvemig á gildi
peninga að haga sér? Á hvaða mælikvarða á
það að vera stöðugt? Svar margra alda í fram-
kvæmd var gildi góðmálma. En slíkt svar gat
að sjálfsögðu ekki haft neina sjálfstæða fræði-
lega þýðingu, er menn fóru að reyna að gera
sér grein fyrir þessu til undirbúnings opinberri
stefnu í peningamálum. Þó voru mismunandi
svör sveigð af hugkvæmni að þessari hagnýtu
niðurstöðu.
Einfaldasta svarið er, að raunvirði peninga
miðist við óbreytt magn vöru og þjónustu frá
ári til árs. Því er fullnægt, ef verðlag er stöð-
ugt. Þetta er það sjónarmið, er Adam Smith
lagði áherzlu á í andstöðu við gildi gullmagns-
ins sjálfs eða peningamagnsins. Þetta sjónar-
mið er einfalt og auðskilið. Það hefur því
notið almennrar hylli, og er að jafnaði vísað
til þess sem raungildis. Þar sem góðmálmar
eru vömtegundir, var auðvelt að samríma
þessa hugsun notkun þeirra sem peninga.
En þetta viðhorf sannfærði ekki alla. Frum-
kvöðull og mesti hugjöfur andstæðrar skoð-
unar var David Ricardo. Hann hélt því fram,
að virðishugtak A. Smiths væri ekki fremur
raunvirði heldur en nafnvirði gullsins. Raun-
virði ætti fremur að miðast við árangur ákveð-
ins framlags framleiðsluafls eða áreynslu. —
15