Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Síða 55

KJARABARÁTTA - HAGVÖXTUR - VERÐBÓLGA
Aðaldrættir skipulagsins í bæði skiptin voru
þeir, að ráðið var skipað fulltrúum þriggja að-
ila: verkalýðssambanda, vinnuveitenda og hins
opinbera. Reyndin var sú, að fulltrúar stétta-
sambandanna komu að jafnaði fram sem full-
trúar deiluaðilanna, hvors um sig, en fulltrú-
ar hins opinbera höfðu úrslitaatkvæðið og voru
hinir eiginlegu dómarar. Þó skrifuðu stétta-
fulltrúarnir allajafna undir lokaúrskurðina og
stóðu fast á, að þeim væri hlýtt, enda höfðu
heildarsamtökin fallizt á, að aðgerðir þessar
væru nauðsynlegar, og fengist til að takaþátt
í þessu starfi- Þó kom það fyrir árið 1951, að
verkalýðsfulltrúarnir gengu úr ráðinu til að
mótmæla úrskurði og fengust ekki í það aftur,
fyrr en búið var að veita þeim aukið atkvæði
um endurvæðingarstefnuna.
Þótt þessi kerfi væru í bæði skiptin grund-
völluð á sérstökum lagasetningum, gáfu þau
lög forsetanum og stjórninni svo mikið sjálf-
stætt vald, að hin raunverulega framkvæmd
byggðist alveg á reglugerðum og stjórnarúr-
skurðum. Þetta veitti sveigjanleika, sem gat
verið nauðsynlegur til að afstýra háskalegum
árekstrum. En jafnframt því var kerfið næm-
ara fyrir pólitískum þrýstingi. Samþykki og
samvinna stéttanna var allt að því tilveruskil-
yrði þessa kerfis. Hið herskáa námumanna-
samband undir stjórn John L. Lewis reynd-
ist hinn óþægasti ljár í þúfu. Með því að
óhlýðnast úrskurðum ráðanna og beita verk-
fallshótunum, neyddi hann forsetann til að
láta málin til sín taka. Fór þá í bæði skiptin
svo, að forsetinn fórnaði fremur að nokkru
áliti og aðstöðu sinnar eigin stofnunar heldur
en að etja afli við námumenn. í seinna skiptið
olli sú aðgerð í rauninni endalokum ráðsins.
Kosningar stóðu fyrir dyrum. Viðkvæmni þess-
arar skipunar mála gagnvart pólitískum þrýst-
ingi reyndist slík, að það þyldi ekki kosningar.
Gífurlegt skipulags og skrifstofubákn þurfti
að setja á fót undir stjóm þessara ráða. Hið
fyrra réði yfir þrettán, hið síðara yfir fjórtán
svæðaráðum í helstu iðnaðarmiðstöðvunum,
og voru þau skipuð fulltrúum þriggja aðila,
eins og aðalráðið.
A stríðsárunum voru alls afgreiddar yfir
20.000 deilur, 460.000 umsóknir um kaupbreyt-
ingar og rannsökuð 70.000 mál varðandi reglu-
gerðarbrot. Starfsmannafjöldi var 2.613, þegar
mest var, auk þúsunda, er gegndu ýmsum
hlutverkum í aukavinnu. Ráðið, er starfaði
1951—1952, afgreiddi 115 000 mál. Það gefur
að skilja, að mjög varð að treysta á greinar-
gerðir sérfróðra starfsmanna, og oft urðu ráð-
in sjálf að afgreiða málin í eins konar heild-
sölu, og höfðu þau oft dregist á langinn svo
mánuðum skipti. Engu að síður hefur það ver-
ið geysilegt skipulagsafrek að koma slíku kerfi
á laggirnar og starfrækja það með slíkum af-
köstum, við hinar heitustu deilur innan sjálfr-
ar stofnunarinnar. Gefur það fremur tilefni
til bjartsýni um, að þennan vanda ætti að vera
hægt að leysa, þar sem mælikvarðinn er marg-
falt minni.
Veruleg hækkunaralda var komin af stað í
bæði skiptin, áður en gripið var í taumana
með þessum stöðvunaraðgerðum. Þetta olli
miklum erfiðleikum, þar eð stéttunum hafði
tekizt misjafnlega að ná hækkunum, svo að
hlutföll brengluðust. Miklar verðhækkanir
höfðu og orðið, er æstu upp frekari kröfur.
Af þessum rökum varð að gera ýmsar byrj-
unartilslakanir. Auk þess mátti leiðrétta hróp-
lega ranglát laun, og taka mátti tillit til vinnu-
aflsþarfar til framleiðslu hernaðarnauðsynja.
Að öðru leyti þótti ekki hættandi á að revna
að stýra tilfærslum mannaflans með launa-
breytingum, enda þótt ekki væri heldur grip-
ið til ráðningarþvingunar. Framfærslukostnað-
arsjónarmiðið var að sjálfsögðu ofarlega á
baugi í kröfum verkalýðsfélaganna. Komið var
að nokkru til móts við það í byrjunaraðgerð-
um, þótt því væri neitað að gera það að reglu.
Sérstökum erfiðleikum ollu ákvæði í gildandi
samningum um leiðréttingar eftir framfærslu-
kostnaði. Tilslökun var gerð árið 1951 vegna
kröfu bílaiðnaðarmanna og slíkar hækkanir
53