Úr þjóðarbúskapnum - 01.12.1966, Qupperneq 12

ÚR ÞJÓÐARB ÚSKAPNUM
vaxandi lialli í greiðsluviðskiptum við önnur
lönd. Þennan halla hefur opinber íhlutun í
gjaldeyris- og fjárfestingarmálum ekki megn-
að að lækna. Hvorki notkun gjaldeyrisforða
né erlendar lántökur og styrkir hafa til lengd-
ar getað bætt upp hallann. Þegar þessar hjálp-
arlindir hafa verið komnar að þrotum, hefur
stefnubreyting í frjálshyggjuátt reynzt óhjá-
kvæmileg. Sú mikla leiðrétting á verðlagskerf-
inu, sem þeirri stefnubreytingu hefur fylgt,
hefru- síðan stuðlað að almennum verðlags-
og kaupgjaldshækkunum á næsta tímabili á
eftir.
Nauðsyn á samræmingu sjónarmiða.
í upphafi þessa máls gerði ég nokkra grein
fyrir því, hvemig ný skipun efnahagsmála hefði
mótazt á Vesturlöndum á undanförnum ára-
tugum, hvernig víðtæk samstaða hefði skap-
azt um aðalatriði þessarar skipunar og hvemig
á þessum grundvelli hefði náðst mikill stöð-
ugleiki í efnahagsþróun samfara meiri árangri
í vexti þjóðarframleiðslu og bættum lífskjör-
um almennings en dæmi eru til áður. Enda
þótt sá árangur, sem við íslendingar höfum
náð á efnahagssviðinu, sé sízt lakari en ná-
grannaþjóðanna, munu væntanlega allir vera
á einu máli um, að miklu æskilegra hefði verið,
að sá árangur hefði náðst án jafnmikilla
sveiflna í efnahagsþróun okkar og efnahags-
stjóm og raun ber vitni. Ég geri einnig ráð
fyrir, að allir geti verið á einu máli um það,
að áframhald slíkra sveiflna geti beinlínis
teflt hagvexti og velmegun í tvísýnu. Á hinn
bóginn getur ekki leikið á því vafi, að sveifl-
urnar munum við ekki geta forðazt nema okk-
ur takizt, líkt og nágrannaþjóðunum hefur
tekizt, að finna þá skipun efnahagsmála, sem
yfirgnæfandi meirihluti þjóðarinnar getur í að-
alatriðum sameinast um og hin öflugu hags-
munasamtök, og þá fyrst og fremst verkalýðs-
hreyfingin, geta sætt sig við. Þessi skipun þarf
að sjálfsögðu ekki að vera hin sama og sú,
sem ríkjandi hefur verið hjá nágrannaþjóðun-
um á undanfömum áratugum. Hitt er aftur á
móti ósennilegt, að sú skipun efnahagsmála,
sem íslendingum hentar, sé í veigamiklum at-
riðum frábrugðin skipun nágrannaþjóðanna,
jafnlíkt og þjóðfélag okkar er þeirra þjóðfélagi
og jafnmikil samskipti og við höfum við þess-
ar þjóðir.
Það, sem fyrir mér hefur vakað í þessu er-
indi, er fyrst og fremst að vekja athygli á af-
leiðingum þess, að samræming sjónarmiða
frjálshyggju og skipulagshyggju hefur ekki átt
sér stað hér á landi í sama mæli og víða ann-
ars staðar, og benda á þýðingu þess, að sú
samræming takist í framtíðinni. Hins vegar
ætla ég mér ekki þá dul, að leggja á það ráð
á hvaða grundvelli slík samræming geti farið
fram. Hugmyndirnar um þetta verða að mót-
ast og þróast meðal leiðtoga stjórnmálaflokka
og hagsmunasamtaka. Á hinn bóginn tel ég
ekki rétt að skiljast svo við þetta mál, að ég
drepi ekki á nokkur meginatriði, sem hljóta
að koma til álita við mótun þeirra hugmynda,
og þær vísbendingar, sem mér virðist reynsla
okkar sjálfra og annarra þjóða gefa um þessi
atriði. Það eru einkum þrjú atriði, sem ég þá
hef í huga, en þau eru hlutverk markaðskerf-
isins, notkun almennra hagstjórnartækja og
mótun stefnu í launamálum.
Hlutverk markaðskerfisins.
Reynsla okkar sjálfra jafnt sem reynsla ann-
arra þjóða nær og fjær bendir eindregið til
mikillar þýðingar þess, að framtak einstakl-
inga og félaga á grundvelli markaðskerfisins
fái notið sín í megingreinum atvinnulífsins.
Hún bendir jafnframt til mikillar þýðingar
þess, að neyzluval sé frjálst. Engin efnahags-
skipun liefur enn verið fundin, er tryggi bet-
ur hagkvæma nýtingu framleiðsluþátta, full-
nægingu þarfa og eðlilega framþróun. En jafn-
framt þessu bendir reynslan til þýðingar þess,
að hið opinbera vaki yfir því, að markaðskerf-
10