Náttúrufræðingurinn - 2011, Qupperneq 12

Náttúrufræðingurinn
116
hjá Sphagnum-mosum) yfir röskuð
svæði báru góðan árangur en síðri
árangur þegar notaðir voru bútar
af greinum neðan við 3 cm og
capitula-brot.14 Moshræringur (e.
slurry), sem samanstendur af gróum,
greinabrotum, sérblönduðum jarð-
vegi og vatni, hefur verið notaður
við að fjölga mosum í gróðurhúsi
með góðum árangri, þar á meðal
tildurmosa (Hylocomium splendens
[Hedw.] Schimp.), Rhytidiopsis
robusta [Hook.] Broth., móabrúski
(Dicranum scoparium Hedw. og
Mnium lycopodioides [Schwaegr.]), og
óx tildurmosinn best af þessum
fjórum tegundum.15 Þegar tilraun
var gerð til að fjölga silfurgambra
(Racomitrium heterostichum [Hedw.]
Brid.), sótmosanum Andrea rothii
[Web. And Mohr] og skeggmosanum
G. laevigata inni á rannsóknarstofu
með greinabrotum á petriskálum,
voru granítbrot meðal annars notuð
sem undirlag.12 Eftir tvær vikur
fannst aðeins vöxtur í brotum af
G. laevigata en enginn vöxtur var
sýnilegur hjá hinum tegundunum.
Í kjölfarið myndaðist forkím (e.
protonema) sem óx yfir granítbrotin
og hélt mosabrotunum föstum við
undirlagið. Síðar mynduðust margar
nýjar greinar á forkíminu. Forkím er
fyrsta fjölfrumna lífsstig mosa eftir
spírun gróa en getur einnig myndast
á kynlausum fjölgunareiningum.6
Á Hellisheiði hefur verið prófað
að dreifa hraungambra á yfirborð
gamallar vikurnámu, sem fyllt var
upp með jarðvegi og gjalli dreift yfir;
benda fyrstu niðurstöður til þess
að sú aðgerð geti hraðað landnámi
mosa og myndun mosaþekju.16 Til-
raunir til að dreifa tættum gróður-
torfum og fræslægju á röskuð svæði
á Hellisheiði hafa einnig örvað
myndun mosaþekju.17,18
Hér er fjallað um tilraunir til
að fjölga nokkrum algengum
íslenskum mosategundum. Aðal-
áhersla var lögð á hraungambra
og meðal annars kannað hvaða
hlutar greina hans geta vaxið eftir
dreifingu og hvort stærð fjölgunar-
eininga eða undirlag hafi áhrif á
árangur af fjölgun hraungambra. Til
samanburðar við hraungambrann
voru tegundirnar melagambri
(Racomitrium ericoides [Brid.] Brid.),
tildurmosi (H. splendens [Hedw.]
Schimp.) og engjaskraut (Rhytidi-
adelphus squarrosus [Hedw.] Warnst.)
prófaðar. Þetta var gert til að skoða
hvort hægt sé að nota sambæri-
legar fjölgunareiningar fyrir aðrar
algengar mosategundir hér á
landi. Tilraunirnar voru gerðar við
stýrðar aðstæður í gróðurhúsi til að
takmarka áhrif umhverfisþátta á
niðurstöðurnar.
Efni og aðferðir
Mosunum var safnað í um 280
m hæð við Hellisheiðarvirkjun
(64°02‘N, 21°24V) í lok október 2009.
Þeir voru geymdir í plastpoka í
kæliskáp í eina til tvær vikur þar til
ræktun hófst.
Prófaðar voru átta mismunandi
gerðir fjölgunareininga af hraun-
gambra: greinar sem klipptar voru
ofan frá í sex u.þ.b. 1 cm langa búta
(B1–B6) (1. mynd), heilar greinar
(HG) og mosahræringur. Hrær-
ingurinn var útbúinn með því að
hræra saman í heimilisblandara 0,5
dl af mosa, sem var þjappað létt
saman í mæliglas, á móti 2 dl af
vatni fyrir hvern pott. Mosinn var
ræktaður á tvennskonar undirlagi,
mold og vikurgjalli. Vikrinum var
safnað við Gígahnjúk á Hellisheiði
og voru gjallmolarnir flestir á bilinu
0,5–3,0 cm í þvermál. Moldin var
Hreppagróðurmold (Flúðasveppir
ehf., Flúðum). Mosinn var ræktaður
í pottum sem voru 16 cm breiðir,
19 cm langir og 3 cm djúpir (2.
mynd). Til viðmiðunar voru einnig
hafðir pottar með mold og vikri án
mosabrota til að kanna hvort ein-
hver mosi hefði borist með mold-
inni eða vikrinum. Mosabútarnir
og heilu greinarnar voru lagðar á
rakt undirlag í pottunum, og voru
tíu fjölgunareiningar af sömu gerð
1. mynd. Heilar greinar hraungambra voru klipptar ofanfrá í sex 1 cm búta (B1–B6), þar sem B1 var efsti hlutinn, B2 sá næstefsti
o.s.frv. Lengstu hliðargreinarnar voru klipptar frá (græn lína). – Whole Racomitrium lanuginosum branches were cut from the top
into approx. 1 cm fragments (B1–B6), where B1 was the top fragment, B2 second from the top, etc. The longest side branhces were cut
off and discarded (green line). Ljósm./Photo: Magnea Magnúsdóttir.
81_3-4_loka_271211.indd 116 12/28/11 9:13:37 AM