Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 2011, Side 20

Náttúrufræðingurinn - 2011, Side 20
Náttúrufræðingurinn 124 gjóskulög. Almennt má segja að ald- ursgreiningar Ólafs séu ónákvæmar en gefi þó vísbendingar um aldur hlaupanna. Vænlegasta aðferðin til að meta aldur berghlaupa er gjóskulagaathugun í jarðvegi ofan á þeim og undir. Einnig er mögulegt að beita C-14 aldursgreiningum á lífrænt efni sem finnst í tengslum við berghlaupin. Ekki er hlaupið að því komast að undirlagi berghlaupsurða, sem yfirleitt eru stórgrýttar og oft þykkar. Helst er slíks að vænta þar sem straumvatn hefur rofið sig í gegnum þær eða grafið hefur verið í þær vegna framkvæmda. Aldur berghlaupa hefur ekki verið kannaður markvisst með hjálp gjóskulaga enn sem komið er, en nokkur dæmi eru þó um rannsóknir sem gefið hafa góða raun, einkum frá Austurlandi.4,5 Meginforsenda þess að gjóskulög nýtist er að til staðar séu svokölluð leiðarlög, sem eru auðþekkt gjóskulög með mikla útbreiðslu. Mikilvægustu leiðarlögin hérlendis má telja ljósu Heklulögin, H1 (frá 1104), H3 (~3000 ára), H4 (~4300 ára) og H5 (~7000 ára), sem uppfylla öll skilyrði slíkra laga.6,7 Í þennan flokk mætti bæta um 10.200 ára gömlu, dökku gjóskulagi sem kennt er við Saksunarvatn í Fær- eyjum.8,9 Upptök gjóskunnar eru í Grímsvötnum og nær útbreiðsla þess til alls landsins. Mörg önnur gjóskulög henta sem leiðarlög þó að útbreiðsla þeirra sé minni en ofangreindra laga. Rannsóknir sýna að gjóskulög eru ágætlega varðveitt í mómýrum á höfuðborgarsvæð- inu.10,11 Í fjöruborðinu í Hofsvík á Kjalar- nesi er ofan á urðinni þykkt lag af mó, svokölluðum fjörumó eða sjótorfi. Fjörumór hefur orðið til í mýrum eða deiglendi, líkt og venjulegur mór, en síðan færst niður fyrir sjávarmál vegna landsigs og sjávarstöðubreytinga. Mórinn kemur í ljós þegar lágsjávað er. Fjörumór finnst á nokkrum stöðum við strendur landsins, einkum við Faxaflóa. Þekktasti staðurinn er líklega í Seltjörn á Seltjarnarnesi. Einnig er fjörumór á Álftanesi, í Hafnarfirði, í Vogum, við Garð- skaga og á Mýrum. Fjörumór hefur lítið verið rannsakaður, að undan- skildum mónum í Seltjörn og við Garðskaga.12,13,14,15,16 Sjávarhólar Jarðirnar Sjávarhólar og Skraut- hólar á Kjalarnesi heita eftir urð- arhólum við ströndina milli bæj- anna og bera nöfn sem eiga vel við landslagið á þessum slóðum (1. mynd). Esjuhlíðar þar ofan við nefnast Hólafjall. Hólarnir eru hluti af berghlaupi sem fallið hefur efst úr Esjubrúnum og kastast niður á láglendið, allt í sjó fram í Hofsvík. Talsvert hefur verið skrifað um hlaupið.1,2,3,17 Brotsárið myndar allmikla skál í fjallsbrúnina, sem þó hefur ekki hina reglulegu hvilft- arlögun sem einkennir margar berg- hlaupsskálar. Efsti hluti urðarinnar og skálin nefnist Gleið. Þar er 2. mynd. Jarðfræðikort af Sjávarhólahlaupinu og umhverfi þess. – Geological map from the SW Esja region. The extent of the Sjávarhólar rockslide is marked with a dotted line. The submerged peat at Hofsvík stretches along the shore. 81_3-4_loka_271211.indd 124 12/28/11 9:13:53 AM

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.