Gripla - 01.01.2001, Blaðsíða 20

18
GRIPLA
sín gott eitt til bæði í orði og æði (Paasche 1928:200-202). Hið síðasttalda
tekur m.a. til þess að Gísli hefur notfært sér litla vitsmuni og hugleysi þræls
síns Þórðar og steypt honum í dauðann til að bjarga eigin skinni. En þar með
er ekki öll sagan sögð. Þau orð draumkonunnar er byggja á Esra má að nokkru
skilja allegórískt. Ljóðlínan: „Baugskyndir hjálp þú blindum“ (43) getur merkt
tvennt, ,vertu góður við minni máttar’ eða ,veittu þeim sýn sem sjá ekki Krist’.
Tvíræðnin krefst þess að túlkandinn Gísli sé nú sjálfur orðinn móttækilegur
fyrir hinum andlega skilningi og í sömu mund er hún honum áminning um
fyrra líf hans þegar hann treysti á búning tákna fremur en að hirða um inntak
þeirra, andann sjálfan.
Ymsir 20. aldar fræðimenn hafa talið að sekt Gísla felist m.a. í því að hann
hafi borið aðrar og heitari tilfinningar til Þórdísar systur sinnar en bróðurást
eina. Máli sínu til stuðnings hafa þeir t.d. bent á að Gísli vegur nær alla karl-
menn sem af Þórdísi hrífast og að hann leggur hönd sína á brjóst henni áður en
hann vegur Þorgrím (Sjá m.a. Hermann Pálsson 1974:19). Sé siðaboðskapur
draumkonunnar hinnar betri grandskoðaður kemur í ljós að hún ýjar hvergi að
sifjaspellum svo að séð verði eða gefur neitt í skyn um að Gísla hafi fýst til
þeirra.12 Einhverjir kynnu að líta svo á að það mælti gegn kenningum nútíma-
manna um hug hans til Þórdísar. Hér skal því hins vegar haldið fram að það
vitni — í samspili við annað — einvörðungu um hversu mörgum aðferðum er
beitt í sögunni til að láta lesendur glíma við túlkunarvandann.
Sagan kallast hvað eftir annað á við frásagnarbókmenntir af ýmsu tagi.
Fyrir kemur að orðfæri hennar er áþekkt eða hið sama og í þeim; þá eiga ekki
síst í hlut Eddukvæði auk hinnar apókrýfu bókar Esra sem fyrr var nefnd
(Bergljót S. Kristjánsdóttir 1999:xvi; Olsen 1928:6-14). Einnig má finna
dæmi þess að persónur eru bomar saman við persónur í öðrum söguheimum,
t.d. Þórdís við Guðrúnu Gjúkadóttur (65). Loks er ekki óalgengt að sagan
bregði upp mynd — eins og af Gísla í limi trjánna —, mynd sem kann að
kveikja hugrenningatengsl hjá lesendum svo að upp fyrir þeim rifjast önnur
saga. I síðari hluta Gísla sögu eru fáein atriði af þessu tagi sem kunna ásamt
öðru að ala á illum grun um að sú sekt sem Gísli tekst á við í útlegðinni tengist
ekki síður kenndum hans til Þórdísar en víginu á Þorgrími manni hennar.
Fyrst skal þá talið að líkt og útlagamir, Hörður og Grettir, hefst Gísli við í
eyju um hríð. Það kann að leiða huga einhverra að hinni apókrýfu sögn af
Adami og Evu þar sem þau standa í kjölfar syndafallsins hvort á sínum stein-
12 Vert er að reka að minnsta kosti einn vamagla: Lykilvísa í draumum Gísla er 17. vísa og fyrri
hluti hennar er harla torræður.