Gripla - 01.01.2001, Blaðsíða 195

ANDMÆLARÆÐUR
193
Matthías Viðar Sæmundsson hrekkur þar ein ekki til. Spumingin er sú, sem
enn er ósvarað, hvenær fara menn á seinni öldum að trúa því að rúnir geti
hrinið á fólki til góðs eða ills? Er sá átrúnaður til kominn vegna túlkana húm-
anista á fombókmenntunum? Eða vegna þess að á 17. öld taka menn að lesa
betur fomar bókmenntir? í rúnakvæðinu unga sem ég minntist á eru rúnir
bæði skýrðar með latneskum heitum og flett ofan af dul þeirra, en slík hyggja
tengist líka öðm efni — nafnafelum sem eru algengar í rímum. Hagnýtt gildi
rúna var löngu horfið á 16. öld, nema ef vera skyldi á legsteinum. Björgvinjar-
verslunin þar sem íslenskir skreiðarpakkar vom merktir með rúnaspjöldum var
einnig löngu liðin undir lok. Svo virðist sem þekking á rúnum hafi varðveist
með alþýðumönnum eins og Bimi á Skarðsá og Jóni lærða. Amgrímur lærði
kannast að vísu við þær og einnig Oddur Einarsson og Brynjólfur Sveinsson,
en Brynjólfur virðist treysta á þekkingu þessara alþýðumanna á þeim. Sú
spuming vaknar því hvers konar orðræða hafi farið fram um þessi efni á 17.
öld. Varð túlkun húmanistanna á fomfræðum til þess að sum efni þeirra huld-
ust þessari dul? Önnur efni í galdramálum snerta bein trúaratriði svo sem áheit
og áköll til helgra manna sem og helgra dóma; þetta er ekki í anda hinnar lút-
ersku siðbótar eins og kemur fram í ummælum Odds Einarssonar sem ég vitn-
aði í hér að framan. Alkunnar latneskar bænir snúast og upp í það að verða
særingar. Kaþólskar lækningabækur og grasakver fóm samt eigin veg milli
húsa eftir siðaskipti. Ég tala nú ekki um kveisublöðin en af þeim virðist
doktorsefni ekkert vita, a.m. k. er ekki nefnd ágæt rannsókn eftir Magnús Má
Lámsson. Og ekki hefur henni dottið í hug að kanna hvemig litið var á það að
Margrétar saga var enn á 17. öld önnur hönd ljósmóðurinnar. Frá kaþólskum
tíma er einnig sú skoðun að veröld Óðins og Þórs jafngildi neðri byggðum
Lúsifers. Þetta sést best á föstuleikjum eins og t. d. Skíðarímu. Þannig gátu
kaþólskar siðvenjur hjálpað til að gera heim fomra mennta tortryggilegan í
huga sumra lærdómsmanna. Þessari orðræðu milli lærðra og leikra á 17. öld
hefði ég viljað sjá gerð frekari skil, því að ég tel að með frekari greiningu á
fmmgögnum hefði verið unnt að komast nær hugarfari alls þorra manna á 17.
öld og skoðunum þeirra um hvemig skilja bæri galdur eða fjölkynngi.
Mitt hlutverk hér hefur verið að benda á það sem betur mætti fara og hvað
mætti gerr rannsakast; andmæli em þess eðlis. Ólína Þorvarðardóttir hefur aft-
ur á móti gert margt vel í ritgerð sinni, sérstaklega ber að nefna úttekt hennar
á dómum í galdramálum og ágripum þeim sem hún hefur gert í viðauka. I
þeirri samantekt bætir hún vel við fyrri rannsóknir. Þekking hennar á þjóð-
sagnaefni er og með ágætum. Bók hennar er auk þess prýðilega rituð og geisl-
ar sums staðar af frásagnargleði sagnamannsins. Rit Ólínu hlýtur að teljast