Gripla - 01.01.2001, Blaðsíða 56

54
GRIPLA
I fræðandi hlutum Snorra Eddu finnum við samtöl í svipuðum stíl og eru í
Elucidarius eða málfræðiritum Dónats og fleiri kennslubókum miðalda. Sam-
talsefnið er þó óvenjulegt, og hinar fjölmörgu tilvitnanir í kvæði eru dreifð um
textann eins og eyjar í hafi, eða vakir í ís. Gegnum þessar vakir er hægt að
horfa á hafsjó hins forna skáldskapar.
Líta má á notkun samtala í kennslubók sem stílbragð til að lífga efni eða
gera það auðskildara og auðlærðara, en varla sem listbragð nema hlutverk við-
mælenda séu persónugerð með einhverjum hætti. Þetta er gert í Gylfaginn-
ingu, sem er sjálfstæð heild innan Snorra Eddu. Þegar hún hefst, skiptir um rit-
hátt, og hinn nýi ritháttur skapar nýtt lag í textanum. I þessu lagi textans er
sögð saga um heimsókn, aðdraganda hennar, upphaf og endalok, en kjami
textans er fundur ákveðinna persóna þar sem spuminga er spurt og þeim svar-
að með sögum, tilvitnunum og upplýsingum. Gylfaginning sem heild er því
mynd innan í ramma, en hún myndar aftur ramma um hin fomu fræði.29 Samt
eru í Gylfaginningu ýmis dæmi um setningar sem rjúfa hina listrænu blekk-
ingu, truila rithátt kynjasögunnar, og vísa beint eða óbeint til formálans og em
því hluti hins fræðilega ysta ramma. Þegar þannig er litið á verkið er formál-
inn ómissandi hluti hins fræðandi ramma utan um Gylfaginningu og Skáld-
skaparmál og hlýtur því að hafa verið til í verkinu frá upphafi í einhverri
mynd, þótt við getum ekki verið viss um að við höfum hann eins og Snorri
skildi við hann fremur en annað í Eddu. Formálinn skipar hinni fomu trú til
sætis í sögulegu og guðfræðilegu samhengi, sem samræmist því verkefni sem
Snorri virðist hafa sett sér bæði í Snorra Eddu og Heimskringlu. Þess vegna er
one might cail factual truth, the truth of everyday, empirical experience, always given that the
mythical world may continuc to influence and interact with the world of everyday. Snorri
Sturluson and his Icelandic compatriots lived in a society that had accepted a different kind of
mythical truth, Christianity, from the one their ancestors had traditionally believed in.
Consequently, the religious truth value of the old mythological system had been supplanted by
another, though there is no reason to imagine that this act had deprived the old mythology of
all its semantic values. There is abundant evidence that Snorri was concemed to preserve
some of these values while safeguarding his Christian orthodoxy, and to do so in a way that
allowed for the preservation of a coherent fictional world, populated by named supematural
beings with clearly individualized properties, engaged in defined acts and events. The extend-
ed prose narratives of the Edda are the major vehicles for his establishment of this fictional
world which is yet in touch with the semantic values of the old mythical system". „The Myth-
ological Fictions of Snorra Edda“ Snorrastefna, ritstj. Ulfar Bragason (Reykjavík 1992),
204—216, tilv. 205. Sjá einnig Margaret Clunies Ross, Prolonged Echoes. Old Norse myths in
medieval Northern Society 1 (Odense 1994), 18-19.
29 Þetta orðar Sigurður Nordal svo: „Formáli og umgerð Gylfaginningar eru eins og tvöfaldur
skíðgarður, sem Snorri smíðar unt heim goðanna" (1920, 115).