Peningamál - 01.08.2003, Síða 24

byrja með bar töluvert á því að of harðri peninga-
stefnu væri kennt um gengisstyrkinguna sem hófst á
síðustu vikum ársins 2002 og stóð linnulítið fram í
maí á þessu ári. Sú kenning stóðst hins vegar ekki
skoðun þar sem allar aðgerðir Seðlabankans undan-
farna mánuði hafa falið í sér slökun í peningamálum
sem að óbreyttu stuðlar að lægra gengi. Þannig voru
vextir lækkaðir, bindiskylda lækkuð og bankinn jók
til muna kaup sín á gjaldeyri í reglulegum viðskipt-
um á gjaldeyrismarkaði.
Þegar nánar er skoðað virðist mega rekja gengis-
hækkunina til þriggja nátengdra þátta, þ.e. aukins
trausts á vöxt og stöðugleika þjóðarbúsins, væntinga
vegna stóriðjuframkvæmda og aukinnar stöðutöku
erlendra fjárfesta á innlendum gjaldeyrismarkaði.
Ákvarðanir um stóriðjuframkvæmdir gegna hér lyk-
ilhlutverki þar sem þær bættu hagvaxtarhorfur,
stuðluðu að sterkara gengi og gerðu það þannig væn-
legra fyrir erlenda fjárfesta að taka stöðu með krón-
unni. Þótt þessi gengishækkun sé auðvitað óheppileg
fyrir núverandi útflutnings- og samkeppnisgreinar
verður ekki fram hjá því horft að hún ásamt lítilli
verðbólgu og slaka í hagkerfinu hefur búið þannig í
haginn fyrir stóriðjuframkvæmdir að ekki mun reyna
á þanþol hagkerfisins í þeim mæli sem áður var talið
og því munu væntanlegar vaxtahækkanir í fram-
tíðinni verða minni en ella.
Stóriðjuframkvæmdir munu hækka raungengið
þar sem eftirspurn á Íslandi verður meiri en ella um
nokkurt árabil og það hækkar laun og verðlag hér í
samanburði við viðskiptalönd. Peningastefnan getur
ekki breytt þessu nema í skamman tíma þar sem hún
hefur yfirleitt ekki áhrif á raunstærðir eins og hag-
vöxt og raungengi nema í 1-2 ár en eftir það eru áhrif
hennar aðallega á verðbólgu og nafngengi. Þessi þró-
un veldur þeim útflutnings- og samkeppnisgreinum
sem fyrir eru búsifjum og getur skaðað þær þannig að
það taki nokkurn tíma fyrir þær að ná sér á strik á ný
eftir að framkvæmdirnar eru yfirstaðnar og raun-
gengishækkunin að einhverju leyti gengin til baka.
Því er mikilvægt að finna leiðir sem geta dregið úr
hækkun raungengisins án þess að setja verðbólgu-
markmiðið í hættu. Nú er almennt viðurkennt að þær
er helst að finna í aðhaldssamri ríkisfjármálastefnu,
mótvægisaðgerðum í opinberri fjárfestingu á upp-
byggingartíma stóriðjunnar og auknum innflutningi
vinnuafls, einkum á þeim sviðum þar sem flösku-
hálsar eru líklegir til að myndast á byggingartíma
stóriðjuveranna. Ef ekki kemur til aðgerða af þessu
tagi mun álagið á peningastefnuna verða meira en
ella og vextir og gengi hækka sem því nemur. Það
þýðir að byrðarnar af mótvægisaðgerðum vegna
stóriðjuframkvæmda lenda í meira mæli á útflutn-
ings- og samkeppnisgreinum en á neyslu, heima-
greinum og hinu opinbera. Mikilvægt er að reyna að
forðast slíka framvindu.
Stefnan í ríkisfjármálum og húsnæðismálum mun
hafa veruleg áhrif á stefnuna í peningamálum
Mikilvægt er í ofangreindu ljósi að stefnan í ríkisfjár-
málum verði á næstu árum nægilega aðhaldssöm.
Þjóðhagsspáin sem birt er hér að framan byggist m.a.
á að vöxtur samneyslu á þessu og næsta ári verði
undir sögulegu meðaltali. Þá er reiknað með að veru-
legur vöxtur opinberrar fjárfestingar á þessu ári, m.a.
vegna flýtiframkvæmda til að örva atvinnu dragist
verulega saman á næsta ári. Að vísu er reiknað með
minni aukningu opinberra framkvæmda í ár en í
síðustu spá bankans og er það byggt á skoðun á því
sem komið er og því mati bankans að umfang þess-
ara framkvæmda gæti farið að skapa flöskuhálsa ein-
mitt á þeim sviðum vinnumarkaðar þar sem reyna
mun á vegna stóriðjuframkvæmda, svo sem varðandi
vana véla- og tækjamenn við jarðvegsframkvæmdir.
Þá er reiknað með að ekki verði breytingar á tekju-
hlið ríkissjóðs sem raski afkomu hans. Varðandi hið
opinbera í heild, þ.e. ríki og sveitarfélög, er reiknað
með að tekjur sem hlutfall af landsframleiðslu og af-
koma haldist tiltölulega óbreytt.
Gangi þetta ekki eftir og afkoma verður verri
vegna aðgerða á útgjalda- eða tekjuhlið ríkissjóðs,
munu fyrirliggjandi spár raskast og viðbrögð pen-
ingastefnunnar verða önnur en nú eru líklegust. Vext-
ir munu þá þurfa að hækka fyrr og meira en ella. Það
er ákaflega óheppilegt í núverandi stöðu og myndi
þrengja enn frekar að útflutnings- og samkeppnis-
greinum. Litið lengra fram á veginn er nauðsynlegt
að ríkið leggi fram áætlun til nokkurra ára til mót-
vægis við stóriðjuframkvæmdirnar. Mikilvægt er því
að fjármálaráðuneytið hefur kynnt að það vinni að
slíkri áætlun sem væntanlega verður lögð fram í
síðasta lagi í haust samhliða fjárlagafrumvarpi. Inni-
hald og trúverðugleiki þeirrar áætlunar munu ráða
miklu um hvenær og í hvaða mæli vextir munu
hækka hér á landi á næstu misserum. Því meira mót-
vægi sem ríkissjóður og sveitarfélög munu mynda
PENINGAMÁL 2003/3 23