Glóðafeykir - 01.11.1977, Blaðsíða 18

16
GLOÐAFEYKIR
rjáningarþarfar. „Fýsnin til fróðleiks og skrifta" knúði á þrátt fyrir
erfiðustu ytri aðstæður.
Ekkert hérað hefur á síðari tímum átt eins afkastamikla sagnamenn
og Skagafjörður. Þeir lögðu sitthvað á sig gömlu mennirnir til þess að
kynnast lífsmati og lífsviðhorfum genginna kynslóða, sökktu sér niður í
ráðningu torskildra hluta. Birni Jónssyni (1574—1655) á Skarðsá reynd-
ist örðug glíman við Höfuðlausn Egils Skallagrímssonar og kvað:
Min ei þykir menntin slyng
mætri lýða dróttu:
eg var að ráða árið um kring
það Egill kvað á nóttu.
Hér kennir þeirrar hógværðar — ef ekki auðmýktar — gagnvart við-
fangsefni, sem er forsenda þess, að vel sé að verki staðið.
Oft er býsnast yfir því, hve illa Skagfirðingar hafi búið að sagna-
mönnum sínum og skáldum. Raunar munu þeir allajafna hafa setið
við sama borð og aðrir alþýðumenn, en undu hlut sínum misjafnlega vel,
og er slíkt persónubundið. Sumir hverjir hlutu nokkra umbun fyrir
sagnamennskuna í matgjöfum og peningagreiðslum. Má þar nefna Bólu-
Hjálmar og Gísla Konráðsson. Þeir mám ekki fræðastarfið til fjár; það
var þeim lífsnauðsyn, uppbót á lífið, andlegar sárabætur. Gísla gamla
Konráðssyni varð að orði, þegar sendimaður hans kom með mjölmatinn
heim úr kaupstað, svo sem um var beðið, en engan pappír: „Hvað átti
ég að gera við rúginn, þegar enginn fékkst pappírinn?".
Konráð prófessor, sonur Gísla, segir svo í eftirmælum um Jónas Hall-
grímsson: „ ... slíkir menn lifa margar sælustundir, sem mikill þorri
manna þekkir ekki, og getur ekki heldur þekkt sökum eðlis, eða upp-
eldis, eða hvorstveggja". Ætli sagnamönnunum hafi ekki verið líkt farið
og Jónasi? Flestir þekkja af reynslu að gleyma sér yfir góðri bók. Þannig
hafa íslenzkir sagnameistarar veitt öldnum og óbornum hlutdeild í
„sælusmndunum". Það hefði kannski átt að að virða það við þá í ein-
hverju. Raunar vantar ekki, að svo sé gert að þeim dauðum.
Þegar Jón Arnason viðaði að þjóðsögunum, varð honum títt hugsað
norður í land. Hann leitaði uppi menn, sem kunnugir voru í Skagafirði.
Séra Skúli Gíslason (1825—1888) á Breiðabólstað í Fljórshlíð, Iærði
undir skóla hjá frænda sínum séra Jóni Konráðssyni á Mælifelli. Þar
var þá Einar Bjarnason, faðir Guðmundar skrifara, föður dr. Valtýs.
Báðir voru þeir Einar og prestur þjóðkunnir fróðleiksmenn og geymnir
á forn fræði. Dvölin á Mælifelli kann að hafa skorið úr um, hvílíkur
séra Skúli varð á sviði þjóðfræðinnar. Jóni Arnasyni var hann innan