Skírnir - 01.09.1989, Blaðsíða 133

SKÍRNIR VÍSINDASAGAN í HEIMI FRÆÐANNA
383
viðfangsefni sem krefst talsverðar köfunar. Ég vona því að mér tak-
ist að segja eitthvað meira en „ekkert um allt“.
Eitt einkenni nýaldar er það að við upphaf hennar um 1500 tóku
vísindi mjög að eflast og setja svip sinn á mannlegt samfélag og um-
hverfi. Samfara þessari eflingu hafa sprottið fram nýjar og nýjar
greinar á meiði vísinda og fræða. Ein þeirra er vísindasagan sem má
teljast hafa orðið til um síðustu aldamót eða svo.
Kannski vilja sumir spyrja af hverju vísindasaga hafi orðið að
sjálfstæðri fræðigrein eða hvort þess sé nokkur þörf. Svarið er hlið-
stætt því sem segja má til dæmis um listasögu eða tónlistarsögu, og
er að minnsta kosti tvíþætt. - Annars vegar reyndist það ofviða al-
mennum sagnfræðingum að fjalla um jafn sérhæfð svið og einstak-
ar vísindagreinar. Hins vegar tók ekki betra við þegar starfandi vís-
indamenn hugðust fjalla beint af augum um sögu fræðigreinar
sinnar. Mönnum varð smám saman ljóst að slík skrif gáfu yfirleitt
harla ófullkomna mynd af raunverulegri sögu vísindagreinarinnar,
meðal annars vegna svokallaðrar söguskekkju: Þar var sagan skoð-
uð með gleraugum sem báru of sterkan lit af stöðu fræðigreinarinn-
ar hér og nú. - I listasögunni eru almennir sagnfræðingar á sama
hátt úr leik vegna sérhæfingarinnar, og á hinn bóginn væri varla
gæfulegt að starfandi listamenn færu að skrifa listasögu í stórum
stíl.
Fyrsta skeið: Frásagnir — Sarton
Að ýmsu leyti má kalla belgísk-bandaríska fræðimanninn George
Sarton (1884—1956)4 föður vísindasagnfræðinnar. Hann var af-
kastamikill rithöfundur og virtur fræðimaður á sinni tíð, og lagði
vísvitandi kapp á að marka vísindasögunni sérstakan bás í heimi
fræðanna, svo sem með mikilvægum tímaritum sem hann setti á
laggirnar. Viðhorf hans til sögunnar einkenndust af mannhyggju
(húmanisma) auk þess sem hann kunni yfirleitt nægileg skil á
tæknilegum atriðum til þess að geta skrifað næstum því um hvaða
svið vísinda sem vera skyldi. Hann lagði áherslu á að líta á vísindin
sem eina heild enda var slíkt einnig ríkjandi viðhorf í vísindaheim-
speki á þeim tíma. I eðlilegu framhaldi af því vildi hann skrifa eina
vísindasögu um öll vísindi frá öndverðu til okkar daga, en ýmsir