Skírnir - 01.09.1989, Blaðsíða 138

SKÍRNIR
388 ÞORSTEINN VILHJÁLMSSON
helmingi hennar. Meðal annars telur hann að þær vísindagreinar
hafi setið í fyrirrúmi sem nýttust best í námagreftri, siglingum og
hernaði. Hitt hefur þó vakið enn meiri og langvinnari umræður og
áhuga, að hann nefnir til sögu ríkjandi siðfræði breskra púrítana,13
og verður einkum staldrað við þá hluti hér.
Við verðum að hafa hugfast að á þessum tíma tóku menn trúar-
brögðin miklu alvarlegar en nú; trúin hafði oft úrslitaáhrif á líf
manna. Hér skiptir mestu að samkvæmt siðfrœði púrítana var vís-
indaiðkun afar kristilegt athæfi af ýmsum ástæðum, þótt undarlegt
kunni að virðast. Hún fól í sér vinnu þar sem reyndi bæði á þraut-
seigju og þolinmæði, iðni og siðavendni, sem voru mikilvægar
dyggðir í augum púrítana. Vísindaiðkun var vissulega fjarri holds-
ins lystisemdum og það skipti miklu í augum manna sem lögðu
bann við hanaati og bjórdrykkju á opinberum stöðum.14 Fræðin
tengdust auk þess menntun sem púrítanar höfðu mjög í hávegum.
Iðkun þeirra stuðlaði að almennum velfarnaði svo að engin störf
voru talin eins þóknanleg Guði nema sjálfur prestskapurinn. Og
fræðaiðkunin tengdist skynseminni sem Guð hafði úthlutað
manninum einum og sem gerði honum kleift að auka enn á dýrð
Guðs með því að meta og vegsama verk hans.
Því má skjóta inn í að við Islendingar þekkjum þessa siðfræði vel
til dæmis frá Hallgrími Péturssyni, sem var einmitt samtíðarmaður
þeirra púrítana sem hér um ræðir. I „Heilræðavísum“ segir hann
um vinnuna og lesturinn:
Víst ávallt þeim vana halt,
vinna, lesa, iðja.
Lærdómur og menntun eru Hallgrími einnig mjög að skapi:
Lærður er í lyndi glaður.
Lof ber hann hjá þjóðum.
Oft er sá í orðum nýtur
sem iðkar menntun kæra.15
Það var engin tilviljun að einmitt eðlis- og efnafræði urðu eftir-
lætisvísindagreinar púrítana, því að verk Guðs voru talin opinber-