Skírnir - 01.09.1999, Side 109

SKÍRNIR
HLÆJANDI GUÐIR OG HELGIR MENN
355
vitra, sem æðsta hnossi. Þar fari allt á besta veg fyrir okkur og
erfiðasta prófraunin (unsere schwerste Probe) sé ekki fólgin í því
að gefa glundroðanum merkingu heldur í hinu að geta lifað og
hrærst í óreiðunni án þess að taka trú á smásmugulegan guð sem
sé fullur umhyggju og veiti persónulega handleiðslu. Erfiðasta
þolraunin sé því sú að glata ekki trúnni á hina epikúrísku guði,
sem eru án umhyggju og óþekkjanlegir, þegar maður stendur
frammi fyrir óreiðunni (KSA 3, 521-22). Guð er freisting, ekki
vegna þess að veruleikinn sé svo merkingarsnauður heldur vegna
þess hve merkingarríkur hann virðist.
Leitin að manninum
í umræðu um dauða guðs gætir tveggja náskyldra öfga. Annars
vegar hættir okkur til að skilja dauða guðs um of innan frá, af
sjónarstað þess heims sem blasir við fyrst eftir að guð er dauður.
Við stöndum þá í skugga hans, gerumst bölsýnismenn: horfum á
heiminn af sökkvandi skipi. Hin hættan er sú að leggja of hug-
myndasögulegan skilning í dauða guðs. Skrif Nietzsches eru þá
lesin eingöngu sem gagnrýni á trú annarra manna á fyrri öldum,
ekki síst þeirri nítjándu, og sem greining á skipbroti slíkrar trúar.
Fyrri viðbrögðin einkennast af of miklum frumspekilegum
hugaræsingi, hin síðari nánast af geðdeyfð. Annars vegar koma
skilaboðin okkur ekki við, hins vegar steypa þau okkur í algera
glötun. Þar á milli sveiflast pendúllinn. Báðar öfgarnar taka
broddinn úr gagnrýninni sem felst í hugsun Nietzsches um dauða
guðs.
Til að finna aftur þennan brodd er vert að rifja upp söguna af
hinum óða manni Nietzsches sem kveikti á lugt um hábjartan
dag, hljóp inn á markaðstorgið og æpti í sífellu: „Eg leita guðs!
Eg leita guðs!“ Sagan er sláandi bæði vegna þess að óði maðurinn
er að leita að guði í veruleikanum - trúlausir og trúaðir virðast oft
sammála um að ef guð er til þá sé hann ekki sýnilegur í veruleik-
anum - og einnig sökum þess að hinn óði kveikir á lugt um
hábjartan dag. Nietzsche hlýtur að ætlast til að menn tengi þessa
sögu við forngríska heimspekinginn Díógenes (404-323 f.Kr.)
sem nefndur var hundinginn. Díógenes Laertius rekur ævi Díó-