Skírnir - 01.09.1999, Side 228

474
ÁGÚST ÞÓR ÁRNASON
SKÍRNIR
Á íslandi, eins og í mörgum öðrum lýðræðisríkjum Yestur-
Evrópu, hefur það lengi verið skoðun fræðimanna og stjórnmála-
manna að ekkert vald sé ofar því valdi meirihluta fulltrúa á
þjóðþingi viðkomandi ríkis, löggjafarvaldinu, sem eitt hefur
heimild samkvæmt stjórnarskrá til að setja lög og samþykkja.
Fulltrúalýðræðið í þessum ríkjum er því meirihlutaræði viðkom-
andi löggjafarsamkundu. Til að geta sinnt hlutverki sínu er fram-
kvæmdavaldinu eða ríkisstjórn nauðsynlegt að hafa meirihluta
þingmanna að baki sér eða að minnsta kosti ekki á móti sér.
Meirihlutinn getur þó samþykkt lög og ályktanir þvert á vilja rík-
isstjórnar, hvort heldur hún telst meirihlutastjórn eða ekki. Slíkt
er þó næsta óvanalegt og getur skoðast sem vantraust á sitjandi
stjórn, ef því er að skipta.11 I umræddum ríkjum er ekki gert ráð
fyrir því að dómstólar geti sett löggjafarþingum verulegar skorð-
ur, jafnvel þótt þeir hafi heimild til að lýsa almenn lög ógild
stangist þau á við viðkomandi stjórnarskrá.
Það er að sjálfsögðu markmið hverrar ríkisstjórnar að koma
sem flestum þeim málum í framkvæmd sem hún telur einhverju
skipta. Ef ekki gilda sérstakar reglur um meðferð þingmála eftir
eðli þeirra og mikilvægi getur eins atkvæðis meirihluti á þingi
valdið róttækum samfélagsbreytingum með setningu almennra
laga. Vel er hugsanlegt að nýr og álíka knappur meirihluti reyni
að færa allt í fyrra horf, eða samþykki enn frekari breytingar, sem
geta þá allt eins gengið þvert á tilgang þeirra laga sem fyrri meiri-
hluti samþykkti. Verra er ef breytingar af þessu tagi eru óaftur-
kallanlegar.
Varla fer á milli mála að lýðræði, sem ávallt byggist á
ákvörðunarvaldi einfalds meirihluta, stendur ekki alltaf undir
11 Þar sem minnihlutastjórnir fara með völd njóta þær vanalega óbeins stuðnings
hluta stjórnarandstöðunnar sem þá ver stjórnina falli ef borin er upp van-
trauststillaga á þingi. Ekki er óalgengt að slíkt stjórnarfyrirkomulag geri það
að verkum að stjórnin myndi meirihluta eftir málaflokkum til að koma
stefnumálum sínum í gegnum þingið. Þar sem minnihlutastjórn er í veikri
stöðu án þess að stjórnarandstaðan sjái sér hag í að fella hana getur þróunin
orðið sú að löggjafarþingið seilist óeðlilega langt inn á hefðbundið starfsvið
framkvæmdavaldsins.