Skírnir - 01.09.1999, Side 229

SKÍRNIR
STJÓRNARSKRÁRFESTA
475
nafni. Spyrja má með hvaða heimild naumur meirihluti þing-
manna úr ólíkum flokkum geti bundið þjóð lögum sem telja má
víst að hún sé ósátt við.12 Þar sem réttlæting meirihlutavaldsins í
stjórnmálum samtímans verður ekki sótt til drottins almáttugs,
eins og vald einvaldskonunga forðum daga, er stjórnvöldum
nauðsynlegt að geta vísað til innra samkomulags þjóðarinnar sem
tryggir lögmæti stjórnvalda og til samkomulags þjóðar og stjórn-
valda um afmörkun ríkisvaldsins og vernd einstaklingsréttinda. A
Vesturlöndum er lögmæti stjórnskipunar venjulega að finna í
stjórnarskrá viðkomandi ríkis sem þá má skoða sem eins konar
sáttmála um ríkisvaldið, hlutverk þess og tengsl við samfélagið.
Leynilegar almennar kosningar með ákveðnu millibili eru þá
taldar nægja til staðfestingar á því að þjóðin framselji kjörnum
fulltrúum löggjafarsamkundunnar ríkisvaldið.
IV.
Nú er það vel þekkt staðreynd að hin besta stjórnarskrá getur
ekki ein og sér tryggt vernd mannréttinda og góða stjórnskipan. I
grein sinni „The Essence of Constitutionalism“ gerir Dick
Howard grein fyrir því sem hann telur að séu forsendur þess að
stjórnarskrárfestan fái dafnað í hinu frjálslynda lýðræðisríki
(liberal democracy). I stjórnarskránni, segir hann, þarf að koma
skýrt fram að ríkisvaldið á upptök sín hjá þjóðinni („We the
People of the United States ...“). Um leið er stjórnarskráin ígildi
sáttmála þegnanna innbyrðis (samfélagssáttmála) um það hvernig
þeir vilji láta stjórna sér (consent of the governed). Valdssvið
stjórnvalda þarf að vera afmarkað. Með aðgreiningu valdasstofn-
ana og jafnvægi þeirra í millum verður komið í veg fyrir að
samþjöppun valds ógni einstaklingsfrelsinu (limited government).
Til að tryggja opna umræðu um þjóðfélagsmál verði stjórnvöld
12 f vestrænum lýðræðisríkjum er það nær óþekkt að einn flokkur fari með völd.
Undantekning frá þessu er Bretland, þar sem einmenningskjördæmi eru enn
við lýði. Það er því langt í frá gefið að meirihluti kjósenda styðji málefnaskrá
ríkisstjórnar þótt hún hafi meirihluta atkvæða og þingmanna að baki sér.