Jökull - 01.12.1970, Qupperneq 7

Mynd 2.
Vatnajökulsleiðangur við
jökulbrún 26. maí 1969.
Fig. 2.
The Vatnajökull expedi-
tion at the edge of the
glacier May 26th 1969.
Photo:
Hjdlmar R. Bdrdarson.
HITAMÆLINGAR
í leiðöngrunum tveimur á Bárðarbungu 1970
beindist athyglin einkum að hitastiginu í jökl-
inum. Verður nú gerð grein fyrir þeirri mæli-
tækni, sem beitt var við þessar mælingar.
Annar megintilgangur leiðangursins í maí
1970 var að mæla hitastigið á mismunandi dýpi
í jöklinum. I gryfju var ráðgert að mæla hita-
stigið í vegg gryfjunnar, en á meira dýpi í
holu, sem boruð yrði með snúningsbornum. Til
hitastigsmælinganna var notað torleiðiviðnám
(termistor), en það er örlítið rafviðnám, sem
breytir viðnámsgildi sínu ört með hitastiginu.
Viðnámið er svipað að lögun og stærð og
venjuleg eldspýta og að mestu úr gleri, og er
sjálft hitaviðnámið steypt inn í enda glerstang-
arinnar. Glerstöngin var síðan steypt með
epoxy-massa inn í 5 mm stálrör. Þetta stálrör
var fest neðan á járnhólk, sem var heldur
grennri en borholan (Mynd 3). Þessi hólkur
hafði tvíþættu hlutverki að gegna. Hann stýrði
stálrörinu beint niður í botn holunnar og
þungi hans kýldi hitamælinn niður í hjarnið í
botni holunnar. Þegar hitamælirinn var rekinn
niður, var hólkurinn látinn falla um einn
metra til að liitaviðnámið gengi nógu langt
niður. Tilraunir í mishörðu hjarni bentu til
þess, að við slíkt fall ætti liitamælirinn ávallt
að rekast 6 cm niður í hjarnið eða þar til neðri
flötur hólksins stöðvaði hann.
Við frostmark var gildi hitaviðnámsins tæp-
lega 3000 ohm. Viðnámið breytist um 4,2%
fyrir hverja CC eða um 120 ohm/°C. Nákvæmni
viðnámsmælinganna, sem gerðar voru með mæli-
brú (Wheatstonesbrú), var 1—2 ohm, og ná-
kvæmni hitamælinganna því um 0.02° C.
Við hitamælingar sem þessar þarf að gæta
þess, að rafstraumur sá, sem sendur er um hita-
viðnámið, þegar viðnámsgildi þess er mælt, hit-
ar það dálítið. Mælt hitastig er því örlítið hærra
en það, sem fengist, ef hitunaráhrif rafstraums-
ins væru hverfandi lítil. Með því að mæla við-
námið einu sinni með misháa spennu yfir mæli-
brúna, er unnt að ákveða hve mikið viðnámið
breytist vegna þessarar upphitunar, og voru
mæliniðurstöður leiðréttar vegna þessara trufl-
andi áhrifa. Leiðrétting þessi nam aðeins 0.1°
Celsíus. Oftast skipta þessi truflandi áhrif ekki
máli, því að algengast er að hitaviðnámið sé
kvarðað við sömu aðstæður og hitastigið er
JÖKULL 20. ÁR 5