Jökull - 01.12.1970, Síða 20

við breytingum í afkomu. í fyrsta lagi flyzt af-
gangur ákomu frá ákomusvæðinu niður jökul-
inn við það, að bylgja (kinematic wave) skýtur
upp kryppunni, og fer hún niður jökulinn
þrem til fjórum sinnum hraðar en sjálfur jökul-
ísinn hreyfist. Þessum bylgjum mætti líkja við
flóðbylgjur í ám og hnúta í umferðarstraumi
á þjóðvegum. Hinn þátturinn er rekflæði (dif-
fusion), sem leitast við að eyða bylgjunni, og
áhrif þess eru í öfugu hlutfalli við yfirborðs-
halla jökulsins. Finna má einfalda lausn á mis-
munalíkingunni, ef ekki er tekið tillit til rek-
flæðis. Slík einföldun er raunhæf á mjög brött-
um jöklum. Sést þá, að áhrifa breytingar í af-
komu kynni að gæta í 25 ár á bröttum daljökli.
Sé hins vegar tekið tillit til rekflæðis sést, að
slík breyting gæti verkað í hundruð ára á venju-
legum daljökli og mun lengur á stærri og flat-
ari jöklum. Við þessa uppgötvun vöknuðu al-
varlegar efasemdir um, hvernig tiilka ætti hátt-
erni jökla.
Nye sýnir fram á, að ef segja skal fyrir um
hegðun jökuls, þarf nokkurra alda samfelldar
afkomumælingar. Það er því óvinnandi eins og
nú horfir um þekkingu. Hins vegar þarf ein-
ungis nákvæmar mælingar á gangi jökultungna
í áratug til þess að reikna út afkomubreytingar.
Nye (1965) hefur beitt slíkum útreikningum á
Storglaciáren í Svíþjóð og South Cascade Glacier
í Bandaríkjunum með athyglisverðum árangri
(Mynd 2).
Þeirri spurningu hefur verið svarað, hve lengi
ákomubreyting getur skilið eftir spor í jökli.
En hvenœr fer slíkrar breytingar að gæta í gangi
jökulsinsf Nye leitar svars í mismunalíkingunni
og gerir ráð fyrir, að lýsa megi langtímabreyt-
ingu í afkomu með svonefndum harmóniskum
líkingum. Af niðurstöðum hans má nefna, að
væri heil sveifla í afkomu skemmri en 600 ár,
er timavik afkomusveiflu og svörunar jökulsins
nálægt fjórðungur af sveiflutímanum. Þannig
mundi jökull ganga lengst fram (aftur) 10 árum
eftir að ákomusveifla með 40 ára sveiflutíma
næði hámarki (lágmarki). Hafi jöklar á Islandi
tekið að vaxa á síðastliðnum áratug eftir hálfr-
ar aldar rýrnun, væri því ekki óeðlilegt, að þeir
hopuðu enn.
Nú skulum við rifja upp það, sem hér hefur
verið sagt um samhengi milli veðurfars og jökla-
breytinga. Mynd 3 sýnir sex helztu stig í því
samhengi.
Með kenningum Nye’s og fleiri um viðbrögð
jökuls © má hugsa sér, að túlka megi lengingu
og styttingu jökulsporða © sem afleiðingu
breytinga í afkomu jökulsins ©. Lengra verður
samhengi ekki rakið án nánari mælinga á meg-
inþáttum afkomunnar — ákomu og leysingu
(massaskiptum) 0. Ljóst er, að sérhvert gildi af-
komu gæti verið útkoma af óendanlega mörg-
um gildum af ákomu og leysingu. Afkomumæl-
ingar sýna breytingar á veðurfari, en gera þarf
athuganir á massa- og orkuskiptum 0 til þess
að sjá, hvers kyns þær breytingar eru. Loks þarf
að fara yfir einn þröskuld, sem létt er að
hrasa um. Veðrátta við jökla getur verið svo
staðbundin 0, að líf þeirra, afkoma og hegðun
sé óviss mælikvarði á veðurfar landsins O
Pílurnar í örvaritinu eiga að sýna í hverja átt
samhengisrásin gengur. I raun og veru er stöðug
víxlverkun milli hinna ýmsu stiga í rásinni, og
kemur það kannski bezt í Ijós, ef litið er yfir
aldaraðir. Rétt er einnig að benda á, að veður-
farsbreyting gæti breytt svo eiginleikum íss, t. d.
liitastigi, að viðbrögð jökuls gjörbreyttust.
Nú fyrst er tímabært að snúa sér að mæling-
um á jöklum. Fyrst mun rætt um gildi jökul-
sporðamælinga, síðan um ákomumælingar og
rannsóknir á orkuskiptum lofts og jökuls.
o 0 0 o e o
Almennt veðurfar -> Staðbundið veðurfar '—> Massa- og orkuskipti -> Afkoma í búskap -> Viðbrögð jökuls -> Gangur jökulsporða
Mynd 3. Örvarit, sem sýnir nokkur helztu stig í samhengi milli gangs jökulsporða og almenns
veðurfars. (Tekið frá Paterson 1969, sem vitnar í Meier (1965)).
Fig. 3. The steps in the relation between the position of a glaciers terminus and the climate.
1 8 JÖKULL 20. ÁR