Jökull - 01.12.1977, Qupperneq 96

Hlaupið í Jökulsá á Breiðamerkursandi árið 1927
SIGURÐUR BJÖRNSSON,
KVÍSKERJUM, AUSTUR-SKAFTAFELLSSÝSLU
Síðasta banaslys a£ völdum Jökulsár á Breiða-
merkursandi var 7. september 1927, þegar Jón
Pálsson kennari frá Svínafelli fórst. Slysið varð
með þeim hætti, að jökullinn, sem farinn var
skammt frá því sem áin kom undan honum,
brast vegna þess að áin hafði grafið undan hon-
um. Jökulsá hafði verið mjög mikil þetta sumar
eins og fleiri jökulvötn, en jökullinn var einnig
með versta móti, enda verulegur gangur í hon-
um. Þetta töldu menn þó geta verið eðlilegt,
jiví mikill gangur (framskrið) hafði verið í jökl-
inum öðru hvoru næstu árin áður við Jökulsá,
og tíðin var þannig að eðlilegt var að vötn væru
mikil. En í þetta skipti var vatnsmagnið í
Jökulsá meira en svo, að stórrigningar, sem
verið höfðu dagana á undan, gætu hafa valdið
J)VÍ.
1 bókinni „Söguþættir landpóstanna", I. bindi
(Bókaútgáfan Norðri 1942), er getið um jtetta
slys, og kernur þar fram nokkur lýsing á Jökulsá
eins og hún var daginn eftir (8. sept.), en vatns-
magnið mun hafa verið svipað J)á og daginn
áður. Þessi lýsing er tekin úr bréfi frá Birni
Pálssyni bónda á Kvískerjum, og er J)að skrifað
2fi. júlí 1938. Það sem hlaupið varðar er á bls.
172 og er svohljóðandi:
„Jökulsá var J)á meiri en nokkru sinni fyrr
eða síðar, J)að sem af er þessari öld, eða ég })ekki
til. Hafði áin grafið upp öldu undir jöklinum,
og jökullinn síðan brotnað niður í stóran boga
yfir ánni, sennilega á 150 m breiðu og 80 m
löngu svæði, þó það væri að vísu eigi mælt, og
var jökullinn um 20—30 m Jtykkur. Spilda þessi
brotnaði síðan í jaka, sem stóðu flestir grunn
í ánni, en margir [teirra flutu samt fram ána
og strönduðu ýmist eða fóru út í sjó. Myndaðist
J)á bogadregið rif úti fyrir ósmynninu, og var
áin eyralaus að utanverðu milli aldanna, sem
eru sín hvoru megin, en milli Jjeirra voru um
1000 m.
Eg gæti trúað því að Jressi vöxtur í Jökulsá
liafi að einhverju leyti stafað af eldgosi inni í
jöklinum, og byggi ég það á því, að um vetur-
næturnar var Jrarna fram at jöklinum megn
eldlykt eða brennisteinsfýla. Fórum við sr. Ei-
ríkur, sem nú er í Bjarnanesi, [)á austur yfir [þ. e.
austur yfir Breiðamerkursand S.B.J. Daginn eftir
var norðanrok, og rauk þá aska fram af jökl-
inum. Þessa hefur aðeins orðið vart í þetta eina
sinn."
Eg var með Birni föður mínum Jrennan dag
(8. sept. 1927) og er alveg viss um að ekki er
[rarna gert of mikið úr vatnsmagni árinnar. Því
miður hefur hann ekki reynt að áætla þarna
hvað dýpið hafi verið, en miðað við jakana,
sem stóðu grunn hingað og þangað í ánni, tel
ég öruggt að meðal dýpi hafi verið a. m. k. hátt
á annan metra.
Ekki getur hann um nema eitt útfall, enda
er öruggt að megin vatnið kom úr Jtessu stóra
útfalli (um 150 m breiðu), sem hann nefnir, en
mig minnir, að talsvert vatn kæmi einnig úr
smærri útföllum. Rúman km vestan við aðal-
útfallið kom mikið vatn undan jöklinum, sem
sameinaðist fljótlega megin vatninu, og virtist
lítið muna um Jxið J)ar. Ain hratt briminu (sem
])ó var mikið) frá landi og myndaði straumröst
talsvert út frá ströndinni. Hlaupið mun })ó
jafnvel hafa verið meira þann 7. sept. Ekki er
hægt að fullyrða neitt um af hverju þetta hlaup
stafaði, og raunar ekki með vissu vitað nema
það hafi staðið lengur en þessa tvo daga. Ekki
cr vitað um nein lón, sem það hefði getað staf-
að frá, og engar cldstöðvar eru kunnar, sem
hefðu getað valdið J)ví.
Þó er víst, að eldgos hefur verið uppi einhvers
94 JÖKULL 27. ÁR