Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2009, Qupperneq 55

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 85. árg. 2009 51
Ritrýnd fræðigrein
(Cretikos og fleiri, 2007; Goldhill o.fl., 1999; Hillman o.fl.
2002). Þá hefur verið greint frá því að algengustu vandamál
og einkenni alvarlega og bráðveikra sjúklinga eru tengd
öndunarfærum. Þrátt fyrir að sjúklingar sýni einkenni eða merki
um versnandi ástand eru viðbrögð við slíkum fyrirboðum í
sumum tilfellum ófullnægjandi eða veitt of seint (Nurmi o.fl.,
2005). Víða hafa verið sett á laggirnar sérskipulögð gjörgæslu-
og/eða neyðarteymi sem hafa það meginhlutverk að aðstoða
legudeildir í mati og meðferð sjúklinga.
Rannsókninni, sem hér verður greint frá, er ætlað að varpa
skýrara ljósi á aðdraganda óvæntra innlagna á gjörgæsludeildir
Landspítala með áherslu á framlag hjúkrunarfræðinga. Jafnframt
er rannsókninni ætlað að auka skilning á mikilvægi vöktunar hjá
sjúklingum. Erlendar rannsóknir benda til að með vandaðri vöktun
sjúklinga megi fækka óvæntum innlögnum á gjörgæsludeild og
um leið tryggja að alvarlega veikir og bráðveikir sjúklingar fái
viðeigandi meðferð fyrr en ella hefði orðið.
Tilgangur rannsóknarinnar var að: 1. skoða ástand sjúklinga
út frá lífeðlisfræðilegum þáttum fyrir óvænta innlögn á
gjörgæsludeild; 2. skoða vöktun sjúklinga fyrir óvænta innlögn á
gjörgæsludeild; 3. skoða hvað er gert fyrir sjúklinga fyrir óvænta
innlögn á gjörgæsludeild. Óvænt innlögn á gjörgæsludeild var
skilgreind sem innlögn sem telst tilkomin vegna alvarlegra eða
bráðra veikinda og fór ekki í gegnum skurðstofu.
BAKGRUNNUR RANNSÓKNAR
Algeng forboðaeinkenni alvarlegra veikinda eru tengd
öndunarfærum og hjarta- og æðakerfi (Cretikos o.fl. 2007). Dæmi
eru um að heilbrigðisstarfsfólk hafi greint frá forboðaeinkennum
allt að sex klukkustundum áður en sjúklingar fara í hjartastopp
(Franklin og Mathew, 1994). Nurmi og félagar (2005) telja að
rúmlega helmingur sjúklinga, sem fara í hjartastopp (54%),
sýni frávik frá eðlilegum lífsmarkagildum að meðaltali tæpum
fjórum klukkustundum fyrir hjartastoppið. Því er hugsanlegt að
hægt sé að grípa fyrr inn í bráð veikindi, hefja skjóta meðferð á
legudeildum og þannig ef til vill fyrirbyggja óvæntar innlagnir á
gjörgæsludeild og skyndidauða (Bellomo o.fl., 2003; Buist o.fl.,
2002; McQuillan o.fl., 1998).
Greint hefur verið frá því að vöktun og meðferð sjúklinga sé
í sumum tilfellum ábótavant fyrir innlögn á gjörgæsludeild
(McQuillan o.fl., 1998; Nurmi o.fl., 2005). Vandamál tengd
öndunarfærum eru vel þekkt sem fyrirboði hjartastopps og
óvæntra innlagna á gjörgæsludeild (Considine, 2005; Wheeldon,
2005). Fram hefur komið að öndunartíðni er það lífsmark sem
heilbrigðisstarfsfólk vanrækir hvað mest að fylgjast með og skrá.
Þá hefur komið fram að hjúkrunarfræðingar skrái öndunartíðni
sjúklinga einungis hjá helmingi sjúklinga á legudeildum (Hogan,
2006). Í rannsókn Hogan (2006) var greint frá þremur þáttum
sem komu í veg fyrir að hjúkrunarfræðingar fylgdust með
öndunartíðni sjúklinga: tímaskorti, skorti á þekkingu og skorti á
tækjum. Bent hefur verið á að aukin fræðsla og umræða meðal
heilbrigðisstarfsmanna, sem og það að setja á fót svokölluð
gjörgæsluteymi, geti verið til þess fallið að bæta og efla vöktun
með alvarlega veikum sjúklingum (McQuillan o.fl., 1998).
Mælitæki, sem tekur á einföldum lífeðlisfræðilegum breytum,
getur reynst gagnlegt til þess að greina bráðveika sjúklinga
sem hætt er við að versni (Bell o.fl., 2006; Cretikos o.fl.,
2007; Goldhill, 2004; Green og Williams, 2006). Modified
Early Warning Score (MEWS), sem kalla má á íslensku stigun
bráðveikra sjúklinga (SBS), er eitt slíkt mælitæki sem mikið hefur
verið notað og er reynslan af því talin góð (Kirk, 2006; Kisiel
og Perkins, 2006; Morgan o.fl., 1997; Subbe og fleiri, 2003).
Fram kemur í rannsókn McBride og félaga (2005) að vöktun á
öndunartíðni jókst úr tæplega 30% í um það bil 90% ári seinna
eftir að þeir innleiddu nýtt skráningar- og vöktunarkerfi sem fól
í sér stigun bráðveikra sjúklinga.
SBS er mælitæki með lífeðlisfræðilegum breytum sem í
daglegu tali er talað um sem lífsmörk, það er: hjartsláttartíðni,
blóðþrýstingur, öndunartíðni, líkamshiti og meðvitundarástand.
Auk þess er þvagútskilnaður mældur. Þessum þáttum eru
gefin stig frá núll upp í þrjá, allt eftir því hve mikil frávik eru
á lífeðlisfræðilegum gildum sjúklingsins. Með mælitækinu
er því hægt að reikna heildarstig og það hjálpar til við að
ákvarða hve alvarlegt ástand sjúklingsins er (Morgan o.fl.,
1997). Með mælitækinu er mest hægt að fá samtals 17 stig
en gjarnan er miðað við 3–5 SBS-stig sem ábendingu þess
að óska eftir aðstoð við mat á sjúklingi (Subbe o.fl., 2003;
Subbe o.fl., 2001). Í rannsókn Goldhill (2004) kom fram að
eftir því sem stigum fjölgaði var meira um inngrip og meðferð
heilbrigðisstarfsmanna. Eins er dánartíðni sjúklinga hærri eftir
því sem sjúklingar hafa fleiri óeðlileg lífeðlisfræðileg gildi á
mælitækinu (Goldhill, 2004; Goldhill o.fl., 2005; Kenward o.fl.,
2004). Í rannsókn Goldhill og félaga (2004) var dánartíðnin
rúmlega 21% hjá sjúklingum sem höfðu þrjú eða fleiri stig
á SBS-mælitækinu. Jafnframt hafa rannsóknir sýnt fylgni á
milli fleiri stiga og verra heilsufar sjúklinga óháð sjúkdómi
(Quarterman o.fl., 2005).
SBS-mælitækið er hannað til þess að vera auðvelt í notkun
og með aðstoð mælitækisins geta heilbrigðisstarfsmenn lýst
ástandi sjúklingins nánast óháð reynslu og þekkingu (Odell
o.fl., 2002). Þar sem rannsóknir hafa sýnt að sjúklingar sýna
oft forboðaeinkenni nokkru áður en í óefni er komið, er SBS-
mælitækið og kerfisbundin notkun þess kærkomið hjálpartæki
í klínísku starfi.
Á undanförnum árum hefur orðið mikil breyting á starfsemi
heilbrigðisstofnana á Vesturlöndum. Kemur það meðal annars
til vegna aukinnar tæknivæðingar í meðferð sjúklinga og
hækkandi meðalaldurs. Þetta hefur leitt til þess að sjúklingar
eru sífellt eldri og veikari. Þessu tengjast færri legudagar
en það gerir meiri kröfur til heilbrigðisstarfsmanna (Wood
og Ely, 2003). Nú á dögum eru alvarlega veikir sjúklingar
með margþætt og flókin heilsufarsvandamál oft og tíðum
meðhöndlaðir á almennum legudeildum þar sem sjúklingar
með sambærileg heilsufarsvandamál voru fyrir nokkrum
árum meðhöndlaðir á gjörgæsludeildum. Til þess að mæta
breytingum í heilbrigðisþjónustunni hafa heilbrigðisstofnanir
víða sett á laggirnar sérskipulögð gjörgæsluteymi sem hafa
það meginhlutverk að aðstoða legudeildir í eftirliti, mati og