Jón á Bægisá - 30.09.2004, Qupperneq 16

Ástráður Eysteinsson
markmið textarýni sé að staðfesta „sannferðugan texta“ („the establish-
ment of an authentic text“), en sagt að þetta geti reynst torsótt, því „bók-
menntatexti getur á óteljandi vegu spillst og orðið annar en ætlun höfund-
arins stóð til“, stundum vegna þess að „afritarar eða ritstjórar ákveða að
bæta, ritskoða eða leiðrétta það sem höfundurinn skrifaði.“ Handbókar-
höfundar vitna til James Thorpe, sem hefur nokkurt kennivald á þessu
sviði, en hann segir að auk þess sem höfundi texta geti verið mislagðar
hendur við frágang, kunni handritið að verða fyrir svo mörgum öðrum
áföllum þegar verið að koma því í fjölrit til dreifmgar að „hinni venju-
bundnu textamiðlun", eins og Thorpe kemst að orði, „án íhlutunar höf-
undar eða ritstjóra“, megi lýsa sem sögu „stöðugrar hrörnunar“ eða úrkynj-
unar („progressive degeneration“). Því næst er hnykkt á því að textarýnin
sé þakkarverð iðja, því að það sé „tilgangslaust að kanna ónákvæmar gerðir
af hverju sem vera skal, allt frá hagfræðikenningum til bókmenntaverka,
nema það sé gert til að grafast fyrir um hina sönnu (þ.e. höfundarréttu)
gerð textans“.2
I þessari lýsingu endurómar á allt að því drungalegan hátt annað þeirra
tveggja meginviðhorfa til þýðinga sem rekja má gegnum aldirnar, og eru
þau að því er virðist í æpandi innbyrðis mótsögn. Samkvæmt ströngu
textafræðilegu sjónarmiði getur þýðing nefnilega talist endanleg úrkynjun
textans; sá sem vélar um textann flytur hann yfir á annað tungumál sem
eitt og sér virðist sjá um að teygja verkið og toga, svo ekki sé minnst á túlk-
unarþátt einstakra þýðenda, sem oft hafa mjög ólíkar hugmyndir um þá
„tryggð“ sem sýna beri frumtextanum. Þessar textafræðilegu áhyggjur
birtast í ýmsum myndum, jafnt í sögu sem samtíma. I sinni hversdags-
legustu mynd má sjá þær að verki í afstöðu lesenda sem skilja frummál
bókmenntaverks og finnst því fráleitt að lesa það í þýðingu á móðurmáli
sínu. Sá „skilningur" sem þeir gefa sér að þeir hafi á frumtextanum tengist
þannig ákveðinni vantrú á þýðingum, eða jafnvel þeirri skoðun að þýð-
ingar séu í eðli sínu annars flokks varningur, ekki nema skuggi af hinni
höfundarréttu gerð. Öllu dramatískari dæmi um vantrú á þýðingum, og
jafnvel tilraunir til að koma í veg fyrir þær, má finna víða í sögunni, ekki
síst í sögu trúarbragða sem byggjast á „helgum" frumtexta sem ekki má
spilla með þýðingu, enda eyði hún og brengli merkingu sem búi í ein-
stökum orðum og orðaröð. f>að felst óneitanlega mikil kaldhæðni í því að
sá texti sem hvað mest og lengst var reynt að verja og halda á lofti sem
hinum rétta og sanna texta kristinnar trúar var sjálfur þýðing — en hér er
2 Wilfred L. Guerin, Earle Labor, Lee Morgan, Jeanne C. Reesman og John R. Willing-
ham: A Handbook of Critical Approaches to Literature, 4. útg., New York and Oxford:
Oxford University Press 1999, p. 19.
14
d .f3e/y/'jd - Tímarit þýðenda nr. 8 / 2004