Jón á Bægisá - 30.09.2004, Qupperneq 20

Ástráður Eysteinsson
Hvemig er þessu vestræna hefðarveldi haldið við? Menntun og mála-
kennsla, sem tryggir aðgang að frumtextunum og fræðilega umfjöllun um
þá, er að sjálfsögðu grundvallaratriði, en sérstaklega þó að því leyti sem slík
sérfræðiþekking tengist þýðingu verkanna á nútímamál. Það er umhugs-
unarvert að á þeim öldum er nám í grísku og latínu var fastur liður í
skólamenntun á Vesturlöndum, gegndu þýðingar klassísku verkanna á
þjóðtungur samt mikilvægu hlutverki, að hluta sem námsaðferð, en einnig
í bókmenntalífinu almennt, þar sem útgefnar þýðingar voru ekki síst lesnar
af mönnum sem þekktu til frumtextanna en höfðu áhuga á að sjá hvernig
verkin skiluðu sér á þeirra eigin móðurmáli. Þýðingar eru svo vitanlega eina
leið alls þorra nútímalesenda að fornklassísku verkunum, enda hafa þekkt-
ustu verkin verið þýdd hvað eftir annað á tungur stærstu Evrópuþjóða. Hið
sama á svo við um síðari tíma verk sem náð hafa inn á hefðarpallinn, svo-
sem Hinn guðdómlega gleðileik Dantes, Don Kíkóta eftir Cervantes, leikrit
Shakespeares og þekktustu verk Goethes. Þar með er æ og aftur staðfest
gildi slíkra verka; þau eru einskonar gullfótur í vestrænni menningarhefð.
Hugtakið „heimsbókmenntir“ er oft og iðulega notað um verk sem eiga,
eða tettu að mati einhvers að eiga, aðild að þessu hefðarveldi. I þessu hlut-
verki er hugtakið ekki síst einskonar gaðastimpill.
Frá íslandi til Nýja-Sjálands
I umsögn sinni er Wellek ljóslega að vísa til þessa hefðarveldis, en þó er
eins og einnig sé hér á ferð önnur merking „heimsbókmennta", eða hvað
á hann við þegar hann segir að hugtakið merki „allar bókmenntir frá
Islandi til Nýja-Sjálands“? Áður tilvitnuð umsögn er í riti frá 1955 en þegar
að er gáð er hún tekin lítið breytt úr hinni þekktu bók Welleks og Austins
Warren, Theory of Literature, sem fyrst kom út 1949. Þar segir:
Hugtakið „heimsbókmenntir", þýðing á Weltliteratur Goethes, er ef til
vill óþarflega tilkomumikið, þar sem það felur í sér að kanna skuli bók-
menntir í heimsálfunum fimm, frá Nýja-Sjálandi til fslands. Goethe
hafði reyndar ekkert slíkt í huga. Hann notaði „heimsbókmenntir" sem
vísun til þess tíma þegar allar bókmenntir myndu verða ein heild. Þetta
var hugsjón sameiningar allra bókmennta í einum allsherjar samhljómi,
þar sem hver þjóð myndi eiga sinn þátt í alheimskonsert.* * * 8
og um stöðu einstakra höfunda í hefðarveldi má m.a. lesa í greinasafninu Literarische
Klassik, ritstj. Hans-Joachim Simm, Frankfurt am Main: Suhrkamp 1988. Sjá einnig
bókina Canons, ritstj. Robert von Hallberg, Chicago: Chicago University Press 1984.
8 René Wellek og Austin Warren: Theory of Literature, Harmondsworth: Penguin Books
1978, bls. 48. I formála bókarinnar (bls. 8) kemur fram að Wellek beri meginábyrgð á
kaflanum sem tilvitnunin er sótt í.
18
á JSz£AÍÍ,SÍ--TÍMARIT I'ÝÐENDA NR. 8 / 2004