Jón á Bægisá - 30.09.2004, Síða 46

John Corbett
fyrir okkur hér og nú er þó það að forréttindastétdr Skotlands höfðu á
miðöldum og endurreisnartímanum aðgang að evrópsku samskiptamáli
sem var bókmenntafólkinu einnig miðill ljóðrænnar tjáningar.
AJmúginn átti munnlega hefð á ólíkum þjóðtungum. Á miðöldum
voru níðbragir á skosku og gelísku eins konar bókmenntalegur vígvöllur
stríðandi fylkinga Hálendinga og Láglendinga í Skotlandi. „Níðbragur um
Dunbar og Kennedy“ frá fyrri hluta 16. aldar á sér hliðstæðu í talmálshefð
bandarískra blökkumanna nútímans eins og „’dissin’ or ‘playin’ the
dozens“ — það á sér rætur í því að sýna móðgun í skáldskaparformi á
opinberum vettvangi. Athyglisvert er að Kennedy talar gelísku og svívirðir
Dunbar fyrir skoskuna — hann er aðkomumaður á láglendinu eins og allir
afkomendur enskra normanna — og Dunbar hæðist á móti að gelískri
arfleifð Kennedys:
Renunce, rebald, thy rymyng, thow bot royis.
Thy trechour tung hes tane ane Heland strynd,
Ane Lawland ers wald mak a bettir noyis.
Afneita, þrjótur, þínu rími sem er ei nema öskur.
Þín svikráða tunga geymir hálendisbragð:
láglendisrass gerði betra hljóð.
‘Níðbragur Dunbars og Kennedys’ ll. 54-564
Bæði skoska og gelíska viku auðvitað til hliðar fyrir sífellt öflugri áhrifum
enskunnar. Hún fer að hafa veruleg áhrif á ritaðar bókmenntir í Skotlandi
á síðari hluta 16. aldar og þegar kemur fram á 18. öld eru kurteisir Skotar
farnir að laga tal sitt að „skoskri staðalensku“ sem hélt reyndar ákveðnum
einkennum kurteislegs tals sunnan landamæranna, en gegndi engu að
síður því hlutverki að setja fram sérstaka stéttarvitund sem var þó önnur
en bændastéttanna sem töluðu áfram skosku.
Ég hef beint athyglinni að Skotlandi af því að í vissum skilningi er það
smækkuð mynd af núverandi stöðu í Evrópu - það er greinilega mikill
munur þar á, en margt er einnig líkt. Á tíma Jakobs 6. tók ein pólitísk
eining, Skotland, smám saman að ganga inn í aðra stærri, þ.e. Breska
heimsveldið. Tungumálin sem töluð voru í Skotlandi fyrir samrunann,
meðan á honum stóð og eftir hann, þau sem enn eru við lýði í skoskum
bókmenntum gefa til kynna ólík þjóðernis-, trúar- og stéttartengsl í flóknu
kerfi keppinauta og bandamanna. Lærdómur sögunnar er að fjöltyngi er
4 Priscilla Bawcutt, ritstj. (1998). The Poems ofWilliam Dunbar, Vol. I Glasgow: ASLS,
bls. 202.
44
á . jtfaye-já — Tímarit þýðenda nr. 8 / 2004