Jón á Bægisá - 30.09.2004, Page 53

Fjöltyngdar bókmenntir: Útópía eða veruleiki?
verðri nítjándu öld. Fyrstu ballöðuþýðendurnir vildu leggja áherslu á
skyldleika mála og þjóða Skandinavíu eins og glöggt má sjá í inngangi
Jamiesons að Illustrations of Northern Antiquities\11
Þetta [þ.e.a.s. tungumálið] er meðal sterkustu merkja um líkindin milli
skoskra og norrænna ballaða, en í þeim er að finna málmyndir og setn-
ingar sem eru löngu úreltar í báðum tungumálum og mörg hugtök fara
fyrir ofan garð og neðan hjá þeim sem fara með ljóðin og um merkingu
þeirra verðum við að fara allt aftur til áttundu og níundu aldar á norsku
eða íslensku.
Máli sínu til glöggvunar blandar Jamieson saman skosku og sænsku í sum-
um ballöðuþýðingum sínum:
Ridder Wal sadlar up sin gángare grá
Sá rider han sig öfwer böljorna blá
Sir Wal saddles up his gangar gray;
Sae rides he him over the billows blae.
Och nær som han kim til en rinnande ström
Dær satt en næktergal i et træd, som sjöng
And whan that he cam till a rinning stream,
There sat a nightingale in a tree, that sang.
Robert Jamieson, ‘Sir Wal and Lisa Lyle’12
Þá þýðingarhefð nítjándu aldar að binda saman skosku og víðari arfleifð
skandinavískra og germanskra bókmennta má tengja við hugmyndafræði-
legt verkefni sem á rætur allt aftur í níðkveðskap Dunbars um Kennedy:
AJvöru-Skotar eru ekki írsk-kaþólskir. Þýðingar úr skandinavískum
málum og þýsku sýna ákveðna andspyrnu við vinsældir ossíanxskrar ljóð-
listar í Evrópu en með henni hófst keltnesk gervigoðafræði upp í stöðu
hómerskrar epíkur og sál Skotlands varð um leið rómantísk og keltnesk.
Skandinavískar þýðingar eru hliðstæðar þjóðlagahreyfingunni og tengdu
skoska munnmenntahefð við hina víðtækari munnmenntahefð germ-
anskrar Norður-Evrópu. Þessar þýðingar gefa bæði landfræðilegum og
trúarlegum klofningi í Skotlandi ákveðið mál, klofningi milli Hálendinga
og Láglendinga, kaþólskra og mótmælenda, og það verður að líta á þær
sem hluta af víðtækari deilum um upphaf sem geisuðu t.d. um sjálfs-
11 H. Weber og R. Jamieson (1814). Illustrations of Northern Antiquities Edinborg:
Ballantyne, bls. 246.
12 Weber og Jamieson, bls. 375.
út — Menninga(r)miðlun í ljóði og verki
51