Jón á Bægisá - 30.09.2004, Side 102

Andreas F. Kelletat
Frá hjali til tals
Menningarfræðilegur þýðingasamanburður
í Ijósi þýskrar þýðingar Manfreds Peters Hein
áfinnska Ijóðinu „(ipo$)“efiir Arvo Turtiainen
1. Aðfaraorð: Menningarfræðilegur þýðingasamanburður
Ég ætla hér að útlista aðferð þá í menningarfræðilegum þýðingasaman-
burði sem ég — ásamt stúdentum í málstofum og æfingum í bókmennta-
þýðingum — hef verið að þróa út frá einstökum textum u.þ.b. 20 sl. ár. Sem
dæmi nota ég hér stutt finnskt ljóð og þýska þýðingu þess.
Markmið hins menningarfræðilega þýðingasamanburðar er að gera mat
á gæðum þýðingar sem er skiljanlegt fyrir viðtakendur samanburðarins, þ.e.
rökstutt mat. Hinn þýddi texti er metinn sem heild. Allar staðhæfmgar, sem
lúta að hljóð- og málfræðilegum þáttum eins og t.d. hljóðan (fónem), ritan
(grafem), myndan (morfem), orð, orðaklasar, setningar, málfar og einnig
fyrirbæri raunheimsins, ævisaga, bókmenntir, saga og menning, verður því
ávallt að tengja sviði textans. Hinn menningarfræðilegi þýðingasaman-
burður fylgir ekki fyrirfram tilbúnu kerfi spurninga um textann, heldur eru
spurningar þær, er máli skipta fyrir mat á þýðingunni, unnar upp úr efninu
sjálfu. f leitinni að svörum við þessum spurningum er allt það velkomið,
sem leiðir til skilnings á frumtexta og marktexta, hvort sem það er af
málvísindalegum, bókmenntafræðilegum, ævisögulegum, félagsfræðileg-
um, sagnfræðilegum eða jafnvel enn öðrum toga.
Hinn menningarfræðilegi þýðingasamanburður tengir saman spurn-
ingar túlkunarfræðinnar (,,Hermeneutik“) annars vegar og formgerðar-
stefnunnar (strúktúralismans) hins vegar og er einnig 1' því tilliti þver-
faglegs eðlis. „Menning" er hér notað sem yfirhugtak sem spannar tungu,
bókmenntir, sögu o.s.frv., - og „fræði“ (,,Wissenschaft“) einskorðast ekki
aðeins við einhverja þá aðferð, sem tekur öllurn öðrum fram, heldur er
hugtakið eingöngu hugsað sem krafa: Sérhverri spurningu ber að velta
fyrir sér jafnlengi og jafnrækilega og spurningin krefst þess eða þolir það.
100
á Tföagi/áá - Tímarit þýðenda nr. 8 / 2004