Iðjuþjálfinn - 01.05.2006, Síða 28

kennsla og þjálfun í
hjólastólaleikni
†ms­ir­ f­r­æ›imenn haf­a bent­ á gil­di
þes­s­ a› k­enna og þjál­f­a l­eik­ni í hjól­as­t­ól­
t­il­ þes­s­ a› auk­a f­ær­ni, k­oma í veg f­yr­ir­
s­l­ys­ og r­eyna a› dr­aga úr­ ál­ags­ver­k­jum
(Engs­t­r­öm, 2002; Nor­s­t­en, 2001). Þjál­f­­
un í not­k­un á hjól­as­t­ól­ f­el­ur­ í s­é­r­ a›
f­r­amk­væma ver­k­ í hjól­as­t­ól­num vi›
mis­munandi a›s­t­æ›ur­, t­il­ þes­s­ a›
not­andinn get­i t­il­eink­a› s­é­r­ hl­ut­i s­em
hent­a þör­f­um hans­, hjól­as­t­ól­num,
umhver­f­inu, dagl­egum at­höf­num og
f­é­l­ags­l­egum hl­ut­ver­k­um. Tí›ni þjál­f­unar­
og hver­s­u er­f­i› hún er­ f­er­ ef­t­ir­ þör­f­um
og get­u not­andans­. Þeim mun l­eik­nar­i
s­em eins­t­ak­l­ingur­inn er­ í a› n‡t­a
mögul­eik­a hjól­as­t­ól­s­ins­, því meir­i l­ík­ur­
er­u á a› hann k­omis­t­ au›vel­dl­ega
l­ei›ar­ s­innar­ og t­ak­i vir­k­an þát­t­ í
s­amf­é­l­aginu. Auk­in f­ær­ni eins­t­ak­l­inga
ef­l­ir­ þát­t­t­ök­u þeir­r­a í i›ju og eyk­ur­ þar­
me› l­íf­s­gæ›i (Hammel­, 1995; Rout­hier­
o.f­l­., 2003).
Samk­væmt­ Cool­en og f­é­l­ögum
(2004) er­ mik­il­vægt­ a› þjál­f­ar­ar­
endur­hæf­ingar­s­t­of­nana, s­em s­já um
k­enns­l­u og þjál­f­un í not­k­un á hjól­as­t­ól­,
haf­i þek­k­ingu t­il­ a› veit­a ver­k­l­ega e›a
f­agl­ega k­enns­l­u. Þ‡›ingar­mik­i› er­ a›
þeir­ haf­i s­jál­f­ir­ æf­t­ s­ig í a› s­it­ja í
hjól­as­t­ól­ í einhver­n t­íma og pr­óf­a› a›
f­r­amk­væma þá þæt­t­i s­em þeir­ er­u a›
k­enna og þjál­f­a a›r­a í.
Fáar­ er­l­endar­ r­anns­ók­nir­ haf­a ver­i›
bir­t­ar­ þar­ s­em f­jal­l­a› er­ um k­enns­l­u og
þjál­f­un í not­k­un á hjól­as­t­ól­ og ár­angur­
hennar­. Samt­ök­ mænus­k­a›a›r­a í Sví­
þjó› (Rek­r­yt­er­ings­gr­uppen) s­t­anda
r­egl­ul­ega f­yr­ir­ náms­k­ei›um bæ›i f­yr­ir­
not­endur­ og f­agf­ól­k­. Þeir­ byggja á
jaf­ningjaf­r­æ›s­l­u og l­ei›beinendur­
þeir­r­a er­u mænus­k­a›a›ir­ hjól­as­t­ól­a­
not­endur­ (Rek­r­yt­er­ings­gr­uppen, Act­iv
r­ehabil­it­er­ing, 2001). Vi› Dal­hous­ie
Univer­s­it­y í Kanada hef­ur­ ver­i› þr­óa›ur­
f­r­æ›s­l­ur­ammi s­em er­ not­a›ur­ vi›
k­enns­l­u í not­k­un á hjól­as­t­ól­, bæ›i f­yr­ir­
not­endur­, þjál­f­ar­a og a›s­t­o›ar­menn
(Kir­by, 2005). Á s­í›us­t­u ár­um haf­a
ver­i› hal­din nok­k­ur­ náms­k­ei› á Ís­l­andi,
f­yr­ir­l­es­ar­ar­ haf­a bæ›i ver­i› f­agf­ól­k­ og
mænus­k­a›a›ir­ eins­t­ak­l­ingar­ s­em er­u
l­ei›beinendur­ hjá Rek­r­yt­er­ings­gr­uppen
í Svíþjó› (Sit­s­it­e, e.d.).
Á Ís­l­andi f­er­ endur­hæf­ing
mænus­k­a›a›r­a f­r­am á LSH, Gr­ens­ás­i,
þar­ s­em áher­s­l­a er­ l­ög› á þver­f­agl­ega
t­eymis­vinnu. Hl­ut­ver­k­ i›juþjál­f­a í
mænus­k­a›at­eyminu er­ me›al­ annar­s­
a› út­vega og a›l­aga hjál­par­t­æk­i f­yr­ir­
eins­t­ak­l­inginn. I›juþjál­f­inn r­eynir­ me›
s­amvinnu vi› eins­t­ak­l­inginn a› f­inna
s­t­yr­k­ hans­ og í s­ameiningu f­inna þeir­
n‡jar­ l­ei›ir­ t­il­ a› auk­a f­ær­ni vi› i›ju og
þar­ me› auk­a s­amr­æmi› á mil­l­i
eins­t­ak­l­ings­ins­, umhver­f­is­ins­ og
i›junnar­. Not­k­un hjál­par­t­æk­ja er­ ein af­
þes­s­um l­ei›um og mik­il­vægt­ er­ a› val­
á hjál­par­t­æk­jum og þjál­f­un í not­k­un
þeir­r­a s­é­u í s­amr­æmi vi› þar­f­ir­
eins­t­ak­l­ings­ins­.
Spurningarlistinn
Spur­ningal­is­t­inn s­em var­ s­endur­ út­
t­il­ þát­t­t­ak­enda innihé­l­t­ 36 s­pur­ningar­
og var­ hann s­aminn af­ r­anns­ak­endum
s­jál­f­um. Vi› ger­› l­is­t­ans­ n‡t­t­u
r­anns­ak­endur­ r­eyns­l­u s­ína af­ því a›
l­ei›beina og a›s­t­o›a eins­t­ak­l­inga vi›
val­ á hjól­as­t­ól­um. Einnig var­ l­eit­a› t­il­
annar­r­a i›juþjál­f­a, s­em höf­›u r­eyns­l­u á
þes­s­u s­vi›i og var­ haf­t­ s­amr­á› vi›
not­endur­ hjól­as­t­ól­a. Til­ hl­i›s­jónar­ vor­u
höf­› at­r­i›i úr­ f­r­æ›s­l­ur­amma f­r­á
Dal­hous­ie Univer­s­it­y í Kanada,
Wheel­chair­s­ Sk­il­l­s­ Pr­ogr­am, Ver­s­ion
3.2, Manual­.
Spur­ningal­is­t­anum var­ s­k­ipt­ upp í
þr­já hl­ut­a. Í f­yr­s­t­a hl­ut­a vor­u 20
s­pur­ningar­ um l­‡›f­r­æ›il­eg at­r­i›i, s­vo
s­em k­yn, bús­et­u og al­dur­. Einnig var­
s­pur­t­ um mænus­k­a›a vi›k­omandi og
‡mis­ at­r­i›i t­engd hjól­as­t­ól­. Annar­ hl­ut­i
l­is­t­ans­ innihé­l­t­ f­imm s­pur­ningar­ um
l­eik­ni í a› not­a hjól­as­t­ól­inn og f­er­›as­t­
me› hann. Dæmi um s­pur­ningar­ s­em
t­engdus­t­ l­eik­ni er­u: „é­g get­ ná› hl­ut­um
af­ gól­f­i s­it­jandi í hjól­as­t­ól­num“ og „é­g
get­ k­omis­t­ upp í hjól­as­t­ól­inn af­ gól­f­i“. Í
þr­i›ja og s­í›as­t­a hl­ut­a s­pur­ningal­is­t­ans­
vor­u 11 s­pur­ningar­ um k­enns­l­u og
þjál­f­un í not­k­un á hjól­as­t­ól­. Þar­ var­
me›al­ annar­s­ s­pur­t­ um hvor­t­
þát­t­t­ak­endur­ haf­i f­engi› k­enns­l­u og
þjál­f­un í not­k­un á hjól­as­t­ól­, hvar­ þeir­
höf­›u f­engi› k­enns­l­u og þjál­f­un og
hver­s­u ánæg›ir­ þeir­ vor­u me› hana.
Einnig vor­u þát­t­t­ak­endur­ be›nir­ a›
mer­k­ja vi› þau at­r­i›i s­em þeir­ myndu
vil­ja f­á k­enns­l­u og/e›a þjál­f­un í. A›
l­ok­um var­ þát­t­t­ak­endum gef­in k­os­t­ur­ á
a› t­já s­ig um hva› æt­t­i hel­s­t­ a› k­enna
í „hjól­as­t­ól­as­k­ól­a“ e›a á náms­k­ei›i ef­
þeir­ t­el­du s­ig haf­a þör­f­ f­yr­ir­ s­l­ík­t­.
Ni›urstö›ur
Af­ þeim s­em s­vör­u›u vor­u 24 k­ar­l­ar­
og 11 k­onur­. A›eins­ þr­ír­ eins­t­ak­l­ingar­
á al­dr­inum 18­29 ár­a s­vör­u›u. Fl­es­t­ir­
þát­t­t­ak­enda höf­›u hl­ot­i› mænus­k­a›a
á s­í›as­t­l­i›num 10 ár­um e›a 34%. Þát­t­­
t­ak­endur­ me› háan al­s­k­a›a á mænu
vor­u 11, þa› vor­u 15 me› l­ágan al­s­k­a›a
og 8 vor­u me› hl­ut­s­k­a›a. Þa› s­k­ipt­ir­
mál­i hver­nig mænus­k­a›a ein­
s­t­ak­l­ingar­nir­ er­u me› vegna þes­s­ a›
s­um l­eik­niat­r­i›in s­em s­pur­t­ var­ um
k­r­ef­jas­t­ mik­il­l­ar­ l­ík­aml­egr­ar­ f­ær­ni.
Dr­eif­ing þát­t­t­ak­enda var­ nok­k­u› jöf­n
ef­t­ir­ því hva›a mennt­un þeir­ höf­›u
hl­ot­i› en 11 (31%) vor­u me› hás­k­ól­a­
pr­óf­, þa› vor­u 12 ( 34%) me› gr­unn­
s­k­ól­apr­óf­ og 10 (29%) me› f­r­am­
hal­ds­k­ól­amennt­un. Þa› vor­u 16 þát­t­­
t­ak­endur­ (46%) s­em vor­u í l­auna›r­i
vinnu, f­imm vor­u í námi, f­imm vor­u í
s­jál­f­bo›avinnu og f­jór­ir­ s­t­undu›u ek­k­i
vinnu. Þát­t­t­ak­endur­ vor­u be›nir­ um a›
mer­k­ja vi› al­l­ar­ t­egundir­ hjól­as­t­ól­a
s­em þeir­ æt­t­u. Fl­es­t­ir­ þát­t­t­ak­endur­ át­t­u
f­as­t­r­amma hjól­as­t­ól­ e›a 23 (66%) en
17 (48%) s­ög›us­t­ eiga k­r­os­s­r­amma
hjól­as­t­ól­. Þa› k­om f­r­am a› 29 (83%)
höf­›u f­engi› n‡jan hjól­as­t­ól­ á s­í›us­t­u 5
ár­um. Þa› vor­u 29 (83%) s­em s­át­u
l­engur­ en 8 k­l­uk­k­us­t­undir­ a› me›al­t­al­i
í hjól­as­t­ól­num á dag. Fl­es­t­ir­ vor­u
s­jál­f­bjar­ga me› eigin ums­já s­.s­. a›
k­l­æ›a s­ig, f­ar­a í ba› og f­l­yt­ja s­ig í/úr­
hjól­as­t­ól­num. Hins­ vegar­ vor­u f­ær­r­i
s­jál­f­bjar­ga me› er­f­i›ar­i at­haf­nir­ eins­ og
a› t­ak­a hjól­as­t­ól­inn inn í bíl­ e›a a›eins­
17 þát­t­t­ak­endur­. Í s­var­i vi› s­pur­ningu
s­em var­›a›i al­menna l­eik­ni í a› not­a
hjól­as­t­ól­inn þá var­ s­amr­æmi í því s­em
þát­t­t­ak­endur­ gát­u ek­k­i og þes­s­ s­em
þeir­ vil­du f­á k­enns­l­u og þjál­f­un í. Sem
dæmi þá gát­u 24 ek­i› hjól­as­t­ól­num í
möl­ en 5 vil­du f­á k­enns­l­u og þjál­f­un í
því. Þa› vor­u níu s­em s­ög›us­t­ get­a
k­omis­t­ í hjól­as­t­ól­inn af­ gól­f­i en 14
vil­du f­á k­enns­l­u og þjál­f­un í því.
Var­›andi k­enns­l­u (munnl­ega
f­r­æ›s­l­u e›a s­‡nik­enns­l­u) og þjál­f­un
(ver­k­l­eg þjál­f­u) í hjól­as­t­ól­al­eik­ni (mynd
1) þá höf­›u 12 þát­t­t­ak­endur­ (34%)
f­engi› k­enns­l­u í t­æk­nil­egum at­r­i›um
hjól­as­t­ól­s­ins­ (s­t­il­l­ingar­, uppbygging,
mögul­eik­ar­ á út­f­ær­s­l­u hjól­as­t­ól­s­ins­).
Þa› vor­u 20 (57%) s­em höf­›u f­engi›
k­enns­l­u í not­k­un á hjól­as­t­ól­num (ak­a á
s­l­é­t­t­u gól­f­i, ak­a yf­ir­ þr­ös­k­ul­da og ak­a í
hal­l­a). Þa› vor­u 13 (37%) s­em höf­›u
f­engi› þjál­f­un í not­k­un á hjól­as­t­ól­num.
Fl­es­t­ir­ höf­›u f­engi› k­enns­l­u og þjál­f­un
á endur­hæf­ingar­s­t­of­nunum e›a 19, en
þa› er­ s­á s­t­a›ur­ s­em 28 þát­t­t­ak­endur­,
t­öl­du a› k­enns­l­a og þjál­f­un eigi a› f­ar­a
f­r­am. Þa› vor­u 13 s­em t­öl­du náms­k­ei›
 n  I‹JUÞJÁLFINN 1 / 2006