Félagsbréf - 01.08.1959, Síða 11

FÉLAGSBRÉF
9
En þótt EimshipafélagiS sé enn starfrœht sem stórfyrirtæhi, er þar ehhi
um aö rœSa neitt eiginlegt almenningshlutafélag í þeirri merhingu, sem
orðið er notaS hér og hefur raunar aldrei veriS. Byggist þetta á því, aS
íslenzh löggjöf hefur veriS meS þeim hætti, aS beinlínis er homiS í ve.g
fyrir, aS menn geti haft eSlilegan arS af því fé, sem þeir leggja í slíh
félög. ÞaS hefur svo aS sjálfsögSu aftur leitt til þess, aS hluthafarnir hafa
fljótlega orSiS sheytingarlausir um fjárhagsafhomu fyrirtœkisins, aS öSru
leyti en því, aS allir góSir borgarar ósha þjóSþrifajyrirtæhjum velgengni.
Af þessum söhum, og þeim einum, hefur svo fariS, aS ehhi hafa fleiri
verulega fjársterh fyrirtœhi veriS stofnuS me3 almenningsþátttöhu. Undan-
shilin eru þó aS sjálfsögSu samtök samvinnumanna, en rehstrarfjár þeirra
er aS mjög litlu leyti aflaS meS frjálsum framlögum almennings, auSvitaS
af sömu ástœSum og áSur greindi, aS samvinnustefnan gerir ekhi ráS fyrir,
°S menn njóti hagnaSar í smræmi viS framlagt fé. •
Hér verSur hvorhi Eimshipafélag íslands né samtök samvinnumanna
löstuS, enda livor tveggja samtöhin mynduS af hugsjónamönnum til aS
Iramhvœma hin mihilvœgustu verhefni. Fram hjá hinu verSur þó ehhi gengiS,
uS jélögin njóta í dag ekki þess styrhs og aShalds, sem almennur áhugi
félagsmanna á haghvœmum rehstri á aS veita. Hlýlur þá skjótt aS gœta
ýmissa þeirra áhrija, er gera opinberan rekstur óhagkvœmari en einha-
rekstur, hversu hœfir sem forystumenn fyrirtæhjanna eru.
Meginstyrhur almenningshlutafélags er sá, aS hluthafarnir fylgjast meS
framhvœmdum þess af þeirri einföldu ástœSu, aS þeir œtla sér beinan
hagnaS af rehstrinum. Stjórnendur eru þá valdir eftir dugnaSi og hagsýni
°g stefnan mörhuS meS tilliti til hagnaSarvonar, óháS hagsmunum stjórn-
málaflohha eSa áihveSinna ríkisstjórna. Þá hlýtur rehsturinn aS shila þjóS-
urbúinu fullum afhöstum og þátttakendum réttlátari umbun fyrir aS hœtta
fé sínu og taha virhan þátt í atvinnulífinu. AS þessu þarj nýshipun lögg-
gjafarinnar aS miSa.
En þótt allt þaS, sem aS framan segir, sé mihilvœgt, þá er hitt þó
aicginatriSiS, áS víStœk almenningshlutafélög sherSa pólitísh völd, hrossa-
haup, bitlinga, nefndafargan og spillingu, en shapa hcilbrigt valdajafnvœgi
1 þjóSfélaginu milli þegnanna og ríkisins. Jajnframt er rétt aS hafa þdS
hugfast, aS löggjafinn á margháttuS ráS til aS tryggja þaS, áS ehhi skap-
lst óeSlilegur tehju- eSa eignamismunur í þjóSfélaginu, svo aS almenn-
mgshlutafélögin geta ehhi eingöngu tryggt frelsi þegnanna almennt gagn-