Félagsbréf - 01.09.1964, Blaðsíða 37

JÖN S. JÖNSSON
Tónsköpun — stœrdfrœdi
Ymsir straumar í tónsköpmi nútím-
ans liafa vakið hjá mörgum þá spurn-
ingu, hvort þessi undarlegasta grein allr-
ar listsköj)unar sé á góðri leið með að
hljóta sömu örlög og Rómaveldi forð-
nni. Máske, en ég vil ekki trúa því,
enda er rétt að hafa það í huga að jietta
er síður en svo fyrsta skij)tið í sög-
Unni, sem þessi spurning skýtur upj)
kollinum. Þó hér verði ekki rúm lil
ræða nein alriði ítarlega, mun ég
ireista að tilnefna sitthvað sem
skeð hefur á þessum sviðum síðustu
15-—16 aldirnar, og vil ég fá lesand
ann í smáferðalag með mér.
Ég hef ákveðið að setja rásmarkið við
ártalið 350 e.Kr., en frá þeim tíma og lil
u-þ-h. 800 má segja að þróazt liafi ein
akveðin tegund tónlistar: kirkjusöng-
11 r hinnar kristnu kirkju. Söngur þessi
'ar einraddaður, og við skulum kalla
þessa tónlist lárétta. Eftir því sem við
l’ezt vitum, var það um eða fyrir 800,
að nokkrir djarfir tónsmiðir tóku að
l^ra út kvíarnar á sérstæðan og afdrifa
n’kan hátt. í stað þess að vinna við
l°nlistina sem lárétl fyrirbrigði ein-
euugu, fóru þe ir nú að íhuga hinn lóð-
retta möguleika í tónsköpun, og ])etla
leiddi af sér, að þeir tóku að reisa
tónverkin á tveimur og síðar fleiri
hæðum. Það sem jæssir djörfu menn
voru upphafsmenn að, er á fræðimáli
nefnt polyphony, sem útleggst marg-
röddun. Þó hér hafi reyndar engum
kenningum verið gersamlega kollvarp-
að, miklu frenrur var hér um útfærslu
á þekktu fyrirbrigði að ræða, þá er
það víst, að umturnun þessara manna á
aldagömlum venjum um kirkjusöng,
hefur síður en svo verið þegin með
þökkum. (Fimmundarsöngur okkar Is-
lendinga er nærtækt og gott dæmi um
fyrstu tegund margröddunar). Upp-
hafið á margröddun verður að teljast
byrjunin á ótal umbrotum og jafnve]
listrænum byltingunr í tónlistarsög-
unni síðan. í dag höfum við ýmsar
sögulegar heimildir sem varpa skiru
ljósi á hin ýmsu fyrirbrigði, og við
getunr auðveldlega séð livað af hug-
myndum tónskálda liðinna alda hefur
staðizt tímans tönn. Þetta er allt
saman fróðlegt. En ])ar sem það er
vitað mál, að mannsandinn er þannig
gerður, að lrann reynir að gera sér
grein fyrir því hvar liann er stadd-
ur og hvert hann sé að fara, þá er það
l'ÉLAGSBRÉF 33