Félagsbréf - 01.09.1964, Blaðsíða 41

inni. Nefndist hún impressionismi.
Jónlist þessarar stefnu einkennist af
fínum dráttum, þokukenndum blæbrigð-
nm, mjög óljós og frjáls formbygging,
hljómfall mjög óreglulegt, áhrif frá
austrænni og spánskri tónlist. Fátt af
'því sem ég bef hér nefnt getur lalizt
algilt fyrir stefnuna, því tónskáldin
sem til impressionismans teljast eru
harla ólík að eðl isfari, og er ekki
niögulegt að gera neina tæmandi skrá
um einkenni tónverka þeirra. Höfuðs-
niaður impressionismans var Claude
Debussy (1862—1918) og fylgjendur
Itans voru Ravel og Roussel í Frakk-
landi, Delius í Englandi, Scriabin í
Rússlandi og ótal fleiri.
I upphafi benti allt til Iþess að im-
pressionisminn mundi verða varanleg
stefna og arftaki þýzku rómantíkúrinn •
ar? en svo varð þó ekki. Impressionism-
Inn er síður en svo laus við rómantík,
°g þar sem tilkoma hans var óskipu-
^egt andsvar við rómantíkinni, var
varla við því að búast að hann mundi
standast tímans tönn. Enn áttu eftir að
korna fram á vígvöllinn menn sem skáru
UPP berör gegn wagnerisma og im-
Pressionisma. Herforingi þessa liðs var
^rnold Schönberg (1874.—1951). Hann
Var alinn upp við wagnerismann og
Hina tröllauknu bljómsveit, en skyndi-
^ega sneri hann sér í hálfbring og fór
einbeita sér að kammertónsmíðum.
® þeirri staðföstu trú, að hið út-
'ikkaða hljómþróunarkerfi væri fjötr-
ar’ fals og til einskis notbæft, kom
Schönberg fram með tónsmíðaaðferð
sem nefnd hefur verið Tólf-tóna-kerfi.
í dúr-moll kerfinu eru það ákveðnir
tónar sem eru öðrum „sterkari“ ef svo
mætti segja. Tóna þessa, sem eru fjórir
í hverjum tónstiga, getum við nefnt
hvíldartóna. Aðrir tónar tónstiganna
leitast við að „leysast upp“, við getura
nefnt þá hreyfitóna. Ég get ekki bú-
izt við að sérhver lesandi átti sig á
þessu án frekari skýringa, en megin-
atriði er það, að í dúr-moll kerf-
inu eru ávallt ákveðnir tónar sem vekja
meiri athygli en aðrir, og eru þar svo-
nefndir grunntónar þyngstir á metun-
um. í tónkerfi voru eru tólf mismun-
andi tónar, og þar sem Schönberg var
þeirrar skoðunar að allir þessir tónar
væru, eða ættu að vera, jafn réttháir,
átti 12 tóna kerfið að útiloka að ein-
hverjir tónar yrði öðrum mikil-
vægari, og 'þar með öll áhrif
„gömlu“ tóntegundanna. Það er rnarg-
sannað að þetta tókst ekki fyllilega, og
reyndar er ekki mögulegt að búa til
neitt kerfi sem getur tryggt það að
allir tónar verði jafn réttháir í eyrum
okkar. Það er margt sem veldur þessu og
vil ég fyrst nefna lengd tónanna. Lengri
tónninn af tveimur, sem framleiddir
eru á nákvæmlega sama hátt með sama
tónstyrk, verður áhrifameiri. Einnig er
það augljóst, að sterkari tónninn af
tveimur jafn löngum vekur meiri at-
hygli. 12 tóna kerfið (sem reyndar er
ekki kerfi heldur aðferð) er afar
einfalt í frumeðli sínu: hinir 12 tón-
ar eru settir upp í hverja þá röð sem
tónskáldið óskar, síðan eru þeir notaðir
FÉl.Ar.SllRKF 57