Félagsbréf - 01.10.1964, Blaðsíða 32

ritað um langt mál, en næsta ósenni-
legt tel ég að sú saga kæmi nokkrum
manni að gagni. Ég er enginn sér-
fræðingur í listum, heldur dæmi-
gerður amatör eða áhugamaður, enda
hafa ritstörf þessi ætíð verið algert
tómstundaverk eins og þeirra listdóm-
enda sem mér eru jafnaldra eða á
undan gengnir. En tímarnir voru aðr-
ir fyrir tuttugu árum — þá urðu
leikhúsmennirnir sjálfir að hafa list
sína í hjáverkum, og um fjölmarga
listamenn aðra gegndi sama máli. Enn
ræður gamla lagið að nokkru leyti,
en mikið og margt hefur breytzt góðu
heilli; og nýir tímar heimta nýja siði.
Nú á dögum verður að gera þá
kröfu að gagnrýni sé ekki aðeins fal-
in misjafnlega ritfærum áhugamönn-
um, heldur sérmenntuðum höfundum
er geti helgað sig alla vandasömu
starfi sínu, eigi víðan sjónhring, mikla
þekkingu og sanna mennt auk þeirra
eðlisgáfna sem aldrei má skorta.
Gagnrýnendur þurfa helzt að kunna
skil á öllum sköpuðum hlutum og vita
raunar drjúgum meira en heimtað verð-
ur af nokkrum dauðlegum manni
með sanngirni. Starf þeirra er ekki
og getur ekki orðið neinn dans á rós-
um og sízt af öllu fallið til almennr-
ar virðingar og vinsælda. Þó að
sumir lesendur séu þeim þakklátir og
aðrir láti skrif þeirra liggja á milli
hluta, eru hinir jafnan ófáir sem telja
þá heimska eða lítilsiglda eða illa inn-
rætta og jafnvel allt þetta; við því er
ekkert að gera. En óvíða í heimi mun
lakar búið að listdómendum en á
landi hér að því ég 'bezt fæ séð, þeir
mega kallast utangarðsmenn og ekki
taldir til rithöfunda, störf þeirra harla
lítils metin. Af opinberri hálfu er
þeim enginn sómi sýndur, nema ef til
vill þeim sem gefið hafa út skáldverk
af einhverju tagi — eða hefur nokk-
ur gagnrýnandi hlotið höfundalaun
eða utanfararstyrk eða aðra viður-
kenningu allt til þessa dags? Nei,
aldrei svo ég viti. Og þó er engum
eins mikil þörf og einmitt þeim að
fylgjast með því sem gerist í hinum
stóra heimi, forðast lieimalningshátt,
forpokun og þröngsýni. Laun og tekj-
ur gagnrýnenda þekki ég ekki, en þau
hafa löngum verið mjög skorin við
nögl, enda afköst og vandvirkni tíð-
um eftir því; en höfundar þessir geta
ekki lifað á loftinu einu fremur en
aðrir. Það er að sjálfsögðu hægt að
semja marga listdóma á skömmum
tíma með því að kasta til þeirra hönd-
um, skeyta hvorki um skömm né
heiður; en starfið er ótrúlega tíma-
frekt ef sæmilegum árangri skal náð.
Eins og enn er ástatt er það borin
von að starf gagnrýnandans freisti
ungra efnilegra manna og það er þvi
miður í rauninni mergurinn málsins.
í æsku minni kom engum til hugar að
leggja stund á aðrar greinar en þær
sem líklegar þóttu til embætta og
opinberra starfa, enda heimskreppan
mikla í algleymingi; nú virðast ungn
menntamenn ekki liika við að nema
það sem hugurinn girnist, þeir halda
28 FÉLAGSBRÉF