Félagsbréf - 01.10.1964, Blaðsíða 45

að vera fjarri veruleikanum. Og jafn-
an má gera sér grein fyrir sameigin
legu tungutaki bókmennta, eða lisla,
víða um lönd, við misjafnar kringum-
stæður. Það er eitt lilutverk gagn-
rýnandans, með mörgum öðrum, að
benda á og skýra þetta samhengi
bókmenntanna í tíma og rúmi; hann
þarf að vera fær um að leggja mat á
nýjungar í ljósi þess sem á undan er
farið og þess sem er að gerast annars
staðar; en hann má aldrei láta forn
frægðarverk eða afrek annarra skyggja
°maklega á það sem er ungt og upp-
vaxandi kringum hann. Gagnrýnanda
er óþarft að skoða starf sitt sem upp-
eldi höfunda eða lesenda; hann má
ekki vefjast í þeirri villu að hans eigin
smekkur sé óbrigðull og einn réttur;
en lionum er nauðsyn að trúa á rétt-
m*ti skoðana sinna. Þetta réttmæti
sannar hann (eða afsannar) með mál-
Hutningi sínum, þeirri greinargerð
sem ber uppi mat hans. Þess vegna
er góður gagnrýnandi jafnan góður
rithöfundur sjálfur: hann tjáir við-
^rögð sín við listaverkum og verður
því í senn að vera fær um að bregð-
ast vr® þeim og lýsa viðbrögðunum
svo að veki áhuga og skilning les-
Rnda. Þá fyrst kunna niðurstöður hans
að verða nokkurs metnar. En þannig
getur mikilhæfur gagnrýnandi haft ó-
mæld áhrif á bókmenntir og bókmennta-
skoðanir síns tíma: strf hans getur verið
uPPeldisstarf til góðs eða ills.
_ Hér á landi kann að sinni að vera
emna mest þörf á harðri og agasamri
gagnrýni. í litlu hverfi, á útkjálka er
jafnan hætt við nesjamennsku, undan-
slætti í smekk og viðhorfum; menn
una því sem ekki er nema hálfgilt og
hálfvolgt af því annað betra er ekki
á boðstólum; miðlungsmennskan, hálf-
mennskan kemst í fyrirrúm af því að hún
er jafnan fyrirferðarmest. Þessu hlýtur
gagnrýnandi að verjast: hann hlýtur
að vísa á bug ónýtu handverki, upp-
lognum hæfileikum, misskilningi, til-
gerð. Það er skylda hans við lesendur
sína og ábyrgðarhluti lians fyrir bók-
menntunum, ekki sízt þess gagnrýn-
anda sem fjallar um dægurmál í dag-
blöð. En jafnframt hlýtur gagnrýn-
andi að forðast að reisa kröfur sem
ekki verður fullnægt; hann hlýtur að
gera sér raunhæfa grein fyrir mögu-
leikum og takmörkunum þess menn-
ingarhverfis þar sem hann lifir; hann
hlýtur jafnan að halda augunum opn-
um fyrir loflegri viðleitni hversu smá-
felld sem hún sýnist.
Og okkur er, í öðru lagi, þörf á
vandaðri og vandlátri fræðilegri gagn-
rýni sem taki upp sígildar bókmennt-
ir okkar til nýrrar og nýrrar skoðun-
ar, megni að varpa á þær nýju ljósi
þess lífs sem nú er lifað, vekja á
þeim nýjan áhuga og skilning. Menn-
ingararfur okkar og saga er endanleg
sönnun þess að nú á dögum þurfum
við sízt að una kotungshætti í menn-
ingarefnum fremur en öðrum, — svo
lengi sem arfurinn er lifandi þáttur
okkar eigin menningar.
Áhugi, eftirtekt, umræða er öllu
FÉLAGSBRÉl' 41